Texts

Waar plaats ik mijn lichaam? De vraag werpt een schaduw op de vertraagde, vertakte werkelijkheden in Milestones. De lichamen die geen plaats meer vinden in dienst van de revolutie of het eindigen van de oorlog, richten de revolutie (of de oorlog) op zichzelf en op nabije lichamen. Het leidmotief van de film is terug te vinden in de voortdurende onderhandeling tussen het persoonlijke en het politieke. We zien de personages zoeken naar nieuwe samenlevingsvormen, alternatieve manieren om hun kinderen op te voeden, een nieuwe lichamelijkheid, seksualiteit, liefde. De babyboomers zijn dertig geworden en voor velen breekt een tijd aan waarin de individuele invulling van het leven de bovenhand krijgt op een collectief politiek project.

In een gesprek omschreef Kramer de film als “zijn laatste”. “Alles moest erin zitten”, zo geloofde hij. “Alle wezens. De volledige volheid van gevoelens.” Gedeeltelijk gebaseerd op het leven in een commune in Vermont gebruikte Kramer een palet van de vier natuurelementen – “vuur-water-lucht-aarde-mensen” – als leidraad. Daarmee volgde hij een brede groep mensen die uit de jaren zestig waren aangespoeld en verweesd de nieuwe wereld tegemoetzagen. Allen delen ze een geschiedenis van radicalisme en het besef van politieke schipbreuk. Zo kan Milestones in 2019 als het begin van het einde en als het begin van het nieuwe gelezen worden: de dood van de welvaartstaat en het begin van de linkse levenspolitiek, de moeizame weg van King naar Clinton. 

Wie zich in België met experimentele of marginale film bezighoudt, hoort al snel geruchten over De Andere Film, een televisieprogramma uit de jaren zeventig waarin werk van onder meer Kenneth Anger, Andy Warhol en Chantal Akerman getoond werd. Dit interview vertelt de geschiedenis van het Vlaamse televisiegebeuren door de ogen van protagonist Eric de Kuyper, die als twintiger zijn eerste job kreeg als producent bij de BRT. Later was de Kuyper vooral gekend voor zijn film-, dans- en operakritieken, romans, zijn subversieve films, zijn scenario’s voor Chantal Akerman, als professor en als onderdirecteur van het Filmmuseum in Amsterdam (het huidige EYE).

À la fin de Lou n’a pas dit non, Anne-Marie Miéville exprimait un vœu : « L’amour ne sera plus le commerce d’un homme et d’une femme, mais celui d’une humanité avec une autre. » Ce vœu, qu’elle rêve de voir s’accomplir dans notre monde qui, chaque jour, s’en éloigne plus sûrement, elle tente d’en comprendre le sens, la force prodigieuse et les effrayantes limites, dans Nous sommes tous encore ici, dont le titre, en lui-même, impose malgré tout une confiante conviction que précisent à la fois, d’éminents philosophes donnés comme experts chargés d’un débroussaillage de la question et la vie d’un couple chargé d’en opérer, jour après jour, la démonstration.

At the end of Lou n’a pas dit non, Anne-Marie Miéville expressed a wish: “Love will be a relationship that is meant to be between one human being and another, no longer one that flows from man to woman.” In Nous sommes tous encore ici, she tries to understand the meaning, the tremendous power and the frightening limits of this wish, the realization of which she dreams of seeing in our world. In itself and despite everything, the film title establishes a certain confidence which is explained both by renowned philosophers as experts responsible for clearing up the issue and the life of a couple charged with performing its daily demonstration.

De Franse filmmaakster Yolande Zauberman maakt in 2005 een portret van Selim Nassib, een Libanese journalist met Syrische roots en een Israëlisch paspoort die jarenlang als vertrouwenspersoon bemiddelde in het Israëlisch-Arabische conflict.

André Bazin wordt weleens de “uitvinder van de filmkritiek” genoemd. Hele generaties filmcritici en filmmakers, niet in het minst die verbonden met de Nouvelle Vague, zijn schatplichtig aan zijn schrijfsels over film. Film opent een “venster op de wereld”, aldus Bazin. Zijn geschriften zouden ook belangrijk zijn voor de ontwikkeling van de auteurstheorie. Bazin: “In zekere zin kan cinema niet liegen en kan elke film beschouwd worden als een sociale documentaire. Voor zover hij voldoet aan de droombehoeften van de massa, wordt een film zijn eigen droom.”

André Bazin is sometimes called “the inventor of film criticism”. Entire generations of film critics and filmmakers, especially those associated with the Nouvelle Vague, are indebted to his writings on film. Film opens a “window on the world”, according to Bazin. His writings would also be important for the development of the auteur theory. Bazin: “In a sense, cinema can’t lie, and every film can be considered a social documentary. As long as it satisfies the dream needs of the masses, it becomes its own dream.”

André Bazin est parfois appelé « l’inventeur de la critique cinématographique ». Des générations entières de critiques et de cinéastes, notamment ceux associés à la Nouvelle Vague, sont redevables à ses écrits sur le cinéma. Le film ouvre une « fenêtre sur le monde », selon Bazin. Ses écrits sont également importants pour le développement de la politique des auteurs. Bazin : « En un certain sens, le cinéma ne peut mentir, et tout film peut être considéré́ comme un documentaire social. Dans la mesure où il vient satisfaire les besoins de rêve de la foule, il devient son propre rêve. »

Tarantino’s cinema is er een die de werkelijkheid africht, letterlijk en figuurlijk; de gruwelijkste moord van de jaren zestig wordt voorkomen door twee filmische helden die de hippies afslachten. Hollywood behoudt hier bijna op lachwekkende wijze zijn onschuld. Passievol streeft Tarantino naar het herstel van kijkerschap, de herwaardering van de geproblematiseerde blik.

Na zijn geprezen debuut Hereditary (2018) maakt de Amerikaanse filmmaker Ari Aster met Midsommar dit jaar weer een veelbesproken horrorfilm. Zijn tweede langspeler is vooral opmerkelijk door de afwijzing van klassieke, gijzelende horrortechnieken en de trouw aan een eigen logica, door de regisseur zelf omschreven als “hiding in plain sight”. Toch blijft het doel van deze logica ambigu.

Ute Aurand and Maria Lang’s Butterfly in Winter (2006), an intimate portrait of mother and child, offers a temporary refuge from the state of “free fall”.

« Mon cinéma dit mon désir de voir, d'approcher l'autre, de le connaître. L'acte de filmer ce n'est pas faire un film, devenir célèbre, gagner beaucoup d'argent. Ce n'est même pas s'exprimer, exprimer des sentiments et des idées, simplement un acte d'amour : c'est faire l'amour. »

« En général, si le cinéaste filme, c'est-à-dire tient lui-même la caméra et montre ce qu'il voit, fait entendre ses réflexions, il ne peut apparaître lui-même à l'image, et sur l'écran, sauf s'il passe devant un miroir, mais dans mon cas, je me filme souvent par procuration, la caméra se retourne vers moi. Double-moi donc, derrière la caméra : auteur et metteur en scène, et devant la caméra : scénariste et acteur. »

“Mijn cinema is een uitdrukking van het verlangen om anderen te zien, te benaderen, te leren kennen. De handeling van het filmen betekent niet hetzelfde als een film maken, beroemd worden en veel geld verdienen. Het is niet eens een uitdrukking van jezelf of van gevoelens en ideeën, gewoon een daad van liefde: het is de liefde bedrijven.”

Deze tekst is ontstaan uit een ontmoeting met Boris Lehman en Claire Angelini op 31 augustus 2015. In de loop van een vriendschappelijk onderhoud bespraken ze kwesties van singulariteit, onafhankelijkheid, en kwamen we meer in detail terug op de werkwijze die aan de oorsprong van zijn films ligt. Boris Lehman: “Een film wordt gemaakt op een wandelritme, op een terugdraairitme, want zo kom ik bij mijn onderwerp. (...) En het is pas wanneer de film klaar is, dat alles begint.”

“Elk werk is gemaakt uit alle werken die eraan voorafgingen, die het bevat. Ik geloof heel erg in het kannibalisme van de kunst. Geen enkel werk komt uit het niets. Er is iets dat het heeft gevoed, heeft opgewekt. Er zit Bartok in Nino Rota en Tchaikovsky in Chaplin, al dan niet bewust. Dat is waarom ik tegen auteursrechten ben.”

« Boris Lehman a souvent dit qu'il allait arrêter de faire des films. Son film de 2016, Funérailles, l'art de mourir, par exemple, consiste en des exercices pour apprendre à mourir, dans lesquels aucune demi-mesure n'est prise. Les vêtements sont brûlés, ainsi que les livres. Même ses propres films ne sont pas épargnés. Mais il ne s’agit ni de sa dernière tentative, ni de la première. »

« Filmer les choses (et les gens) qui vont mourir et disparaître (ou qui sont éternelles), archiver même la mémoire (Contretemps, Ceux d’en face) par la répétition du même, par l’accumulation, par l’effacement, l’enchevêtrement, le tissage, tels sont la science et le talent d’exhumation de Jean-Daniel, qui joue avec ses images comme avec des notes de musique, inventant une espèce d’ alphabet composé de signes qui tiennent à la fois du pictogramme et du hiéroglyphe. »

“Dingen (en mensen) filmen die gaan sterven en verdwijnen (of die eeuwig zijn), zelfs het geheugen archiveren (Contretemps, Ceux d’en face) door de herhaling van hetzelfde, door te accumuleren, uit te wissen, te verstrengelen, te weven, dat is de wetenschap en het opgravingstalent van Jean-Daniel, die speelt met zijn beelden als waren het muzieknoten en een soort alfabet bedenkt dat bestaat uit tekens die zowel iets van pictogrammen als van hiërogliefen hebben.”

“Al vaak heeft Boris Lehman gezegd dat hij zal stoppen met het maken van films. Zo bestaat zijn film uit 2016, Funerailles, l’art de mourir uit oefeningen om te leren sterven, waarbij geen halve maatregelen worden genomen. Zo worden er kleren verbrand, boeken en zelfs zijn eigen films worden niet gespaard. Maar dit is niet de laatste poging, zoals het ook niet de eerste was.”

« J’avais écrit : « tout est réglé dans la vie de Jeanne – Jeanne Dielman – jusque dans le moindre détail ». J’aurais pu ajouter : « comme sur du papier à musique ». Aujourd’hui, je dirais cela des films de Chantal, je dirais cela de ses textes : « tout est écrit jusqu’à la moindre virgule ». Méticulosité, maniaquerie, traduites jusque dans les cadres, les mouvements de caméra, le ton, le jeu des comédiens … n’est-ce pas cela qui faisait l’écriture originale et moderne de Chantal et qui rebutait justement le spectateur moyen, plus avide de chair et d’émotion que d’abstraction et de corps désincarnés ? »

“Ik had geschreven “in het leven van Jeanne – Jeanne Dielman – is alles tot in het kleinste detail geregeld”. Ik had eraan kunnen toevoegen “klikt alles mooi in elkaar”. Vandaag zou ik het volgende zeggen over de films van Chantal, over haar teksten: “Alles is tot op de laatste komma uitgeschreven.” Akelige precisie en maniakaal gedrag, doorgetrokken tot in de kaders, de camerabewegingen, de toon, het acteursspel... is dat niet wat de originele en moderne schriftuur van Chantal uitmaakte en ook datgene wat de gemiddelde kijker tegenstond, hongeriger als die was naar vlees en emotie dan naar abstractie en onstoffelijke lichamen?”

“Als een regisseur zelf filmt, dat wil zeggen, als hij zelf de camera vasthoudt en toont wat hij ziet, zijn gedachten laat horen, kan hij over het algemeen niet zelf in beeld en op het scherm verschijnen, tenzij hij voor een spiegel staat, maar ik film mezelf vaak bij volmacht, de camera draait zich naar mij. Een dubbele ik dus, achter de camera: auteur en regisseur, en voor de camera: scenarioschrijver en acteur.”

« Toute oeuvre est faite de toutes celles qui l’ont précédée, elle les contient. Je crois beaucoup à l’anthropophagie de l’art. Aucune oeuvre ne vient de nulle part, quelque chose l’a nourrie, l’a suscitée. Dans Nino Rota, il y a du Bartok, et dans Chaplin du Tchaikovsky, que ce soit conscient ou non. »

Ce texte est issu d'une rencontre avec Boris Lehman et Claire Angelini le 31 août 2015. Au fil d'un entretien amical, ils ont évoqué les questions de la singularité, de l'indépendance, et sont revenus plus en détail sur sa méthode de travail à l'origine de ses films. Boris lehman : « Un film se fait au rythme de la marche, des retours en arrière, car c'est ainsi que je rentre dans mon sujet. (...) Et finalement, c'est quand le film est fini que tout commence. »

Dit interview van dichter Charles Bernstein met filmmaakster en dichteres Abigail Child uit 1986 werd recent vertaald voor het tijdschrift voor literatuur, kritiek en amusement nY #39 (met een over dossier materialiteit, fragment, montage). Het gesprek tussen Bernstein en Child toont de verwevenheid, de parallellen tussen en suggereert de wederzijdse beïnvloeding van de manieren van werken en denken van Language Poetry en de New Yorkse experimentele filmscène van de jaren 1980. Specifieke manieren van monteren worden vanuit een bespreking van het werken expliciet en concreet gemaakt. 'Experimentele’ literatuur en films vragen wellicht een ‘actief lezen’  in tegenstelling tot een ‘passief kijken’. 

This interview from 1986 by poet Charles Bernstein with poet and filmmaker Abigail Child was recently translated to Dutch for tijdschrift voor literatuur, kritiek en amusement nY #39 (an issue about materiality, fragment, montage). The conversation between Bernstein and Child shows and suggests the parallels between and the interconnectedness and mutual influence of the practices of Language Poetry and the New York experimental film scene of the 1980s. Specific ways of editing are made explicit and concrete through a discussion of these practices. “Experimental” literature and films might require “active reading” as opposed to “passive viewing”.

Vereist het “verzet” tegen het Amerikaanse racisme de vernietiging van de muurschilderingen van een communistische kunstenaar die door de New Deal gefinancierd werd? De vraag lijkt misschien des te absurder aangezien Life of Washington, de reeks van dertien werken van Victor Arnautoff die door sommige Californische “verzetsstrijders” is veroordeeld, een voor die tijd revolutionaire, antiracistische inhoud weergeeft.

Wat zo kenmerkend is aan Straub-Huillets cinema als materie-vormverbinding is dat het politieke cinema is – niet als een genre, maar in de specifieke manier van begrijpen verbonden aan Straub-Huillets opvatting en manier van werken van cinema. “Er is geen politieke cinema zonder moraal, er is geen politieke cinema zonder theologie, er is geen politieke cinema zonder mystiek.”

What is distinctive about Straub-Huillet’s film as a matter-form compound is that it is a political film – not as a genre, but in a peculiar understanding that amounts to Straub-Huillet’s conception and operation of cinema. “There is no political film without morality, there is no political film without theology, there is no political film without mysticism.”

Roma “gaat” over zijn kindermeisje en geeft zich op als karakterportret én sociale studie. In Roma zelf echter dwaalt Cuaróns interesse consistent af naar andere plekken.

Critici worden vaak verguisd. Kenneth Williams vergeleek hen ooit op memorabele wijze met de eunuchen in een harem: “Ze zijn er elke avond. Ze zien het elke avond gebeuren. Maar zelf kunnen ze het niet.” Het is moeilijk om geen plezier te beleven aan Williams’ bijtende scherpzinnigheid, ook al bezondigt hij zich hier misschien aan een onterechte veralgemening. Kritiek, als ze goed is uitgevoerd, is een kunstvorm op zich. Maar aangezien vandaag de voorkeur uitgaat naar clickbait in plaats van inzicht, zijn de normen voor de hedendaagse kritiek onmiskenbaar vervaagd.

We weten dat Chantal Akerman vele filmmakers begeesterde. Maar weten we ook door wie Akerman geïnspireerd is? Haar meesterwerk Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles (1975) toont opvallend veel overeenkomsten met La noire de ... (1966) van Ousmane Sembène.  

During her visit to Belgium this spring, Sabzian spoke with Valeska Grisebach, director of Mein Stern (2001), Sehnsucht (2006) and Western (2017). Grisebach: “It just sometimes really takes my breath away. The beauty of simple material without invention, the contact between the camera and the material: a human, a face, light, atmosphere... On the one hand there is this story or plot, a reference to the idea of fiction, or to old legends and stories people bring to the project... But at the same time, I also want to lose control and get to something you can’t understand or sort out immediately. You could say it’s about a refusal to place the characters, the world depicted, “under restraint.””

Tijdens haar bezoek aan België dit voorjaar sprak Sabzian met Valeska Grisebach, regisseuse van Mein Stern (2001), Sehnsucht (2006) en Western (2017). Grisebach: “Soms vind ik het simpelweg adembenemend. De schoonheid van eenvoudig materiaal zonder verzinsels, het contact tussen de camera en het materiaal: een mens, een gezicht, licht, sfeer, …  Dus aan de ene kant is er een verhaal of een plot, een verwijzing naar het idee van fictie of naar oude legendes en verhalen die mensen meebrengen naar het project … Maar tegelijkertijd wil ik ook de controle verliezen en tot iets komen dat ik niet onmiddellijk begrijp of kan oplossen. Je zou kunnen zeggen dat het gaat om een weigering om de personages, de wereld die wordt getoond, op te sluiten.”

Girl thrives on impersonal voyeurism. Not unlike the scenes in front of the mirror, the scenes with the doctor, psychologist and dance teacher turn the audience into bystanders of a process of certification. When Lara, at the end of her journey, confidently looks into the camera in a Brussels metro station, she also looks us, her “jury”, straight in the eyes. It’s as if she knew all along that someone had been watching in the background. “Here I am,” she seems to say, “now you know what I’ve been through. Now I can come to terms with myself.”

Dit interview werd afgenomen door de Portuguese filmcriticus Luís Mendonça voor de Portuguese website À pala de Walsh. Sylvie Pierre: “Binnen die omgeving dan “de vrouwelijke gevoeligheid” representeren? Geen idee of ik dat deed ... Waarschijnlijk. Maar wel behoedzaam. Het vrouwelijke toegepast op het gebied van het kritische denken was nog onontgonnen terrein, bovendien bezaaid met mijnen. Het vrouwelijke denken werd, toen tenminste, niet toegejuicht. Het werd niet gezien als een intellectuele kwaliteit die buiten verdenking stond.”

Zo heeft het hele gebeuren iets miraculeus. Het vertelt het verhaal van een representatie die sneller is dan de werkelijkheid. Het evenement in het stadion representeert die representatie, brengt ze ten tonele, als in een ongevaarlijke verdubbeling. Doordat de beelden meteen zichtbaar zijn, wordt zowel Lil Nas X als het publiek getroffen door de bevreemdende observatie dat het heden zich hier tot geschiedenis verheft. Het maakt van het filmpje een ongevraagde metafoor voor het hele “Old Town Road”-fenomeen.

“Yingying lives in hard circumstances. First, she was separated from her mother. Then, she was obliged to live several months without her father. And thereafter, she had to live without him and her two sisters. She has a difficult relation with the human community around her, her family and friends. But when she’s with the animals, you can feel her innocence, a certain human truth, very primal, very basic.”

“There is no absolute freedom for any filmmaker. There will always be limitations on various levels, according to the particular conditions a director works in: “less money” causes the “less freedom” of “less money,” and “more money” causes the “less freedom” of “more money”. For certain filmmakers, having little money means having little freedom, for other filmmakers – like myself – having little money means having more freedom, because the low budget makes things simpler and more straightforward. So I would say that a director has first of all to find the suitable conditions to create, to do what he wants to do. A good director always manages to work around – and sometimes break through – these limitations, and achieve his aims.”

Before the premiere at the 2018 Cannes filmfestival, Emmanuel Burdeau talked to Wang Bing about his colossal documentary work Dead Souls. “As it is often the case, though, the problem was the solution: I finally understood that it was this gap that would be the subject of Dead Souls. I finally realized that what interested me through the memory of the survivors was to be able to touch upon the reality of those who had died. But all this remains very theoretical... From a practical standpoint I still didn’t know how the reality of those who were dead was going to come forth from the testimonies of those who were, on the contrary, still alive and who, when they were interviewed, spoke mostly of just that: the fact that they had survived. ”

The exercise is new to me. To reread what I have written in another time. Over the past decade, I was occasionally prompted to speak on Wang Bing’s film West of the Tracks (2002), which I don’t just consider a great movie but a cinematographic event that changes the state of things we still call ‘cinema’. In Corps et cadre (Verdier, 2002), I regretted not being able to produce a true critique of this film fleuve (of nine hours). The thing was beyond me; it still is. I then resolved to a different tactical approach. To examine what remained of the film in my memory. A film which is that long, a whole which is that intricate, cut into four segments each lasting more than one hour, two hours, three hours, obviously presents a challenge to the memory of the spectator that I am.

Everything, you know, is nothing. The patients in every psychiatric hospital in the world do not exist. Their identity is denied. They have no name. They are simply crazy. In Wang Bing’s cinema we meet two types of characters. Those who have no name, but who describe themselves through action, and those who have a name and act through words. Dumbed by medicines, the madmen of Wang Bing are deprived of the opportunity to tell their story. This is the main issue that the film tackles and solves.

“Behind her eyes I saw something – a light. And that light reminded me of a child’s eyes. I thought, “She’s there and we know that she’s there looking out from behind her eyes.” Eyes talk to us in these ways. When it dawned on me that a second chance to record her was unlikely, I realized that for the most part this would be the way to have her appear in the film. I thought it would probably be the only way to make people feel that she’s there, she’s alive, she’s still alive.”

But fire also burns in the face of Yingying, the dutiful, stoic eldest daughter who yearns to read and write and study, to discover something unattainable in this tiny, remote village. There is fire even in her dirty, white-hooded jacket with the words “Lovely Diary” on the back, a jacket she never takes off throughout the film. She never demands anything, and she barely speaks, yet she is one of the most compelling, most affecting figures in all of documentary cinema.

In He Fengming [Fengming: A Chinese Memoir] (2007) Wang Bing recorded in barely one take He Fengming’s startling testimony of the persecutions that she and her family endured throughout the Anti-Rightist Movement and the Cultural Revolution in China. “I wanted to assure her the most ample freedom of speaking. The core of the film has been shot during one afternoon. Fengming was 76 years old, she’s a woman who entirely lives in the past, in her memory. In fact, it seemed correct to make an immobile film, a ‘talking heads’ film and I did not want to stage anything else. It’s about understanding her for who she is: a spectral woman locked up in the past, wandering about in an apartment that has been reduced to a tomb.”

“A mental hospital is not, as such, an original theme. The story told by ’Til Madness Do Us Part could just as well happen anywhere else. It is a common story. The fact remains that mental illness is of course an interesting subject, particularly in China. Somehow, mental illness frees mankind, as it liberates mankind from the yoke of the law. At the same time, it makes man more vulnerable... […] The life we see on the outside of an asylum is fundamentally not very different from the one we can see on the inside. What interested me was less the hospital than the patients and the life they were living... They don’t consider this place a mental hospital but the place in which they live. […]  It is their house. That’s where they live as if it is their home. Some of them even stay there for the rest of their lives. Very early on, I was struck by the impression that in a lot of ways there is more humanity on the inside of a hospital than on the outside.”

Disarming. There’s always something disarming about the massive. The massive of impudence; the massive of self-assurance; the massive of collectivity; the massive of vulgarity; the massive of being right. Television is carried by all these incarnations of the massive. It is founded in it.

Ik geloof in een vorm van cinema die meer mogelijkheden en tijd biedt aan zijn toeschouwers. Een halfgecreëerde cinema, een onvoltooide cinema die door de creatieve geest van het publiek voltooid raakt en zo leidt tot honderden films. Het behoort toe aan de toeschouwers en stemt overeen met hun eigen wereld.

I believe in a type of cinema that gives greater possibilities and time to its audience. A half-created cinema, an unfinished cinema that attains completion through the creative spirit of the audience, so resulting in hundreds of films. It belongs to the members of that audience and corresponds to their own world.

“Zeg eens, wat heb je nu juist allemaal gezien?” vraagt de Temptation Island-presentator aan een van de vier mannen rond het beeldscherm aan het kampvuur. 

Als ik het probleem van het beeld ter sprake breng, is het vooral om je inzicht te geven in hoe de geest van een filmmaker werkt. Die moet zijn weg aftasten door de verschijning van dingen, moet kiezen, afwijzen en weer kiezen, altijd op zoek naar significantere verschijningsvormen, die als gist zijn voor het deeg, dat de context is. Dit is echter niet moeilijker voor film dan voor poëzie. De camera is instinctmatig, of zelfs door oefening, een zwerver.

In de Japanse horrorfilm Pulse [Kiaro] van Kiyoshi Kurosawa komt de gruwel tevoorschijn uit het internet: spoken verschijnen in de leefwereld van jongeren via een website, eerst enkel zichtbaar op het scherm, later ook in hun materiële wereld.

Het is de toon van zijn tekst die me aanspreekt. Van bij de eerste zin schept hij plezier in een spel van aanhalen en afweren. Eerst doet hij zich voor als een ander, niet als een “ik” (“het subject dat hier aan het woord is”),1 maar toch doet “hij” meteen een persoonlijke ontboezeming. Hij erkent eerder dan dat hij bekent, en het is van moeten (in het origineel: “doit reconnaître une chose”). Niet omdat iets of iemand hem verplicht, maar omdat hij maar wat graag openlijk toegeeft wat hij bij zichzelf heeft ingezien: midden jaren zeventig houdt de gerespecteerde Roland Barthes ervan om de bioscoopzaal te verlaten. En nog wel vóór het einde van de film, lees ik tussen de regels. 

Herman Asselberghs is currently working on a long-term film project at the film department of the LUCA School of Arts, where he has been teaching for two decades. Through the realization of a film essay, he probes the relationship between attention and distraction in the film theatre and the classroom. Throughout the creation process, Sabzian reports on his accompanying reading and writing. On a regular basis, Asselberghs selects an existing text that interests him and that he himself provides with an accompanying text. In the first instalment he focuses on ‘Leaving the Movie Theater [En sortant du cinéma]’ by Roland Barthes.

Herman Asselberghs travaille actuellement sur un projet de film à long terme dans l’école de cinéma où il enseigne depuis vingt ans. En réalisant un film-essai, il sonde les relations entre attention et dispersion au cinéma et en classe. Sabzian rend compte du travail de lecture et d'écriture qui accompagne son processus de création. Asselberghs sélectionne ainsi régulièrement un texte qui l’intéresse et l’assortit d’une réflexion personnelle. Dans le premier épisode, il se penche sur En sortant du cinéma de Roland Barthes.

The film Mitten, which shows us what goes on behind the scenes in the creation of Mitten wir im Leben Sind/Bach6CelloSuiten, focuses on this point exactly: how is dance invented? The camera of Olivia Rochette and Gerard-Jan Claes scrutinises how it emerges from a continuous circulation between the notes, the words and the gestures. Each scene, alternating between sessions at the table and rehearsals of dance sequences, redistributes the evolving places of these different symbolic arrangements. We see the stops, the retakes, the discussions: about a note, a rhythm, a trajectory.

De film Mitten – die ons de coulissen toont van de creatie van Mitten wir im Leben sind/Bach6CelloSuiten – legt de vinger precies op dat punt: hoe wordt dans gemaakt? De camera van Olivia Rochette en Gerard-Jan Claes neemt de manier onder de loep waarop dans verschijnt uit een voortdurend verkeer tussen noten, woorden en gebaren. Elk shot – afwisselend sessies aan tafel en repetities van de gedanste sequensen – herverdeelt de veranderlijke plaatsen van deze verschillende tekensystemen. We zien het stoppen, het hernemen, de discussies: over een noot, een ritme, een traject.

Le film Mitten – qui nous montre les coulisses de la création de Mitten wir im Leben Sind/Bach6CelloSuiten – met le doigt sur ce point précis : comment s’invente la danse ? La caméra de Olivia Rochette et Gerard-Jan Claes scrute la manière dont elle émerge d’une circulation continue entre les notes, les mots et les gestes. Chaque plan – alternant séances à la table et répétition des séquences dansées – redistribue les places fluctuantes de ces différents régimes de signes. On observe les arrêts, les reprises, les discussions : sur une note, un rythme, une trajectoire.

“Bij de montage zagen we redelijk snel in dat de film gaat over concentratie, niet alleen menselijke concentratie tijdens een werkproces, maar ook als stuwende dynamiek. Tijdens een creatieproces van Anne Teresa wordt er duidelijk naar iets toegewerkt, een “punt”, iets dat eigenlijk onbereikbaar is, een bepaalde graad van precisie of juistheid.”

« Nous avons rapidement relevé que le film, justement, allait traiter de concentration. Non seulement la patiente concentration des artistes absorbés par le travail, mais aussi la concentration au sens d’une cristallisation, celle d’un processus soumis à une propulsion. Lors d’un processus de création avec Anne Teresa, chacun ressent que l’on œuvre vers un cap, un « point », quelque chose qu’il est à vrai dire difficile de nommer et d’atteindre, et qui met en jeu toutes les ressources de la précision et de la minutie. »

“During the editing process we realised fairly early on that the film is mostly about concentration. Not only human concentration during a working process but also in terms of a propelling dynamic. A creation process of Anne Teresa clearly works towards something, towards a point that is actually unattainable.”

Waarom is Olivier Assayas’ Doubles vies (2018) zo fris? En waarom voelt de film zowel eigentijds als oneigentijds aan?

Girl leeft van een onpersoonlijk voyeurisme. Net zoals de sessies voor de spiegel maken de scènes bij de dokter, psycholoog en dansleraar het publiek omstander van een certificatieproces. Wanneer Lara op het einde van haar reis in een Brusselse metrogang zelfverzekerd in de camera kijkt, kijkt ze ook ons, haar “jury”, recht in de ogen. Het is alsof ze al die tijd wist dat er iemand in de achtergrond zat mee te kijken. “Hier ben ik,” lijkt ze te zeggen, “nu weten jullie wat ik heb doorgemaakt. Nu kan ik met mezelf in het reine komen.”

Die “beschaafde, als automatische mens”, Monsieur Hulot, zette zijn eerste stappen in Jacques Tati’s film Les vacances de Monsieur Hulot uit 1953. Weinig geweten is dat vooraleer Hulot opnieuw opduikt in Mon oncle (1958), hij ook verscheen in een gelijknamige boekversie van zijn filmdebuut. Nochtans verrast de naam van de auteur van deze grotendeels vergeten of miskende novellisatie: een jonge Jean-Claude Carrière, de scenarist van films van Jean-Luc Godard en Nagisa Oshima, maar vooral van het late werk van Luis Buñuel en Philippe Garrel. 

In december 2018 ging de eerste langspeelfilm van de Brusselse filmmaker Hannes Verhoustraete, Un pays plus beau qu’avant (2019), in avant-première in de Beursschouwburg te Brussel. De film volgt de omzwervingen van Jean-Simon, een Brusselse kleinhandelaar van Congolese origine die zich tracht te handhaven in de informele economie van de hoofdstad. Verhoustraete: “Hoewel [een] concrete [politieke] urgentie zeer aanwezig is, blijven we in de film dichter bij de persoonlijke hoogdringendheid van het leven van Jean-Simon. Een urgentie die soms rond 20 euro draait, rond eten en de dag doorkomen. Ik wilde die werkelijkheid vervolgens koppelen aan een systemische dimensie, het kleine met het grote verbinden. Ik denk dat ik eerder op zoek was naar een schizofrenische ‘blik in spreidstand’.”

As the owner of the camera and the tape recorder, I can never be equal to the people I film. I refuse to be the filmmaker of my film, which was made independently and in accordance with the reality that spawned it.

This experience does not come from the world of literature, it does not belong to the world of imagination, it is the very world of victims, looking into the movie camera, and in cold blood we commit the atrocity of reproducing in film what we should not even be allowed to see.

Ik kijk naar Sanrizuka – Heta Buraku [Sanrizuka – Heta Village] (1973). Heta Village is een zachte, fijne regen die de wereld in de blik onherroepelijk metamorfoseert.

That is how this film has come into being, I think. Everything revolved around the axis of the time that our bodies harboured. Or maybe it was the space of the village that was carved into our bodies.

We made the scene in which the farmers perform themselves entirely with this kind of method: the villagers and we would bring up “ideas” and discuss them between ourselves; and while we grew closer to one another, we made the film. We didn’t want a reproduction of the story per se, but we wanted to document the heart and soul of the people who tell these stories.

Film is something in which you are continually shown something, isn’t it? People who watch films each understand the images from their own point of view, translating them into their own time.

“Zijn we ons niet al te bewust van het feit dat het schouwspel op het doek altijd een constructie is? Geschilderd licht, letterlijk vermomd als Stil Licht?” Tim Bouwhuis over Carlos Reygadas’ Stellet Licht (2007).

“Als ik niet film, dan zie ik niets, onthoud ik niets, bomen noch gezichten. Als ik ze film, kan ik ze vergeten. Mijn film is mijn geheugen, een catalogus van feiten en gebaren, een (zeer onvolledige) inventaris van mijn leven.”

« Si je ne filme pas, je ne vois rien, je ne retiens rien, ni les arbres, ni les visages. Si je les filme, je peux les oublier, mon film est ma mémoire, un catalogue de faits et gestes, un inventaire (très incomplet) de ma vie. »

I am looking for the poet’s language. I feel it, restless, like a promise. I reckon that if the language cultivates what is possible, horizons will open. I reckon that if certain poets and certain filmmakers make me euphoric, they do so through their intimate language. A rebellious and restless language. An archetypal language. A language that claws away and leaves its trace in me.

Ik ben op zoek naar de taal van de dichter. Ik voel haar, rusteloos als een belofte. Ik denk dat als deze taal ontwikkelt wat mogelijk is, blikvelden zullen opengaan. Ik denk dat als bepaalde dichters en bepaalde filmmakers me euforisch maken, het door hun intieme taal is. Opstandige en onrustige taal. Archetypische taal. Taal die klauwt en sporen achterlaat in mij.

Je cherche la langue du poète. Je la sens intranquille comme une promesse. Je me dis que si cette langue-là cultive les possibles, des horizons s’ouvrent. Je me dis que si certains poètes et certains cinéastes me rendent euphorique, c’est par leur intime langue. Langue révoltée et inquiète. Langue archétypale. Langue qui griffe et qui laisse en moi une trace.

“Ik verberg mijn films voor de ogen van iedereen, ongetwijfeld als een soort van grap. Mijn films zijn niet erg zichtbaar, ik doe er niet vrijwillig afstand van, ik transporteer en projecteer ze bijna altijd zelf. Je moet mij bezoeken om mijn films te zien. Vandaar de verwarring die ik gaande houd, tussen mij en mijn films.”

« Sans doute par dérision, je cache mes films aux yeux de tous. Mes films ne sont pas trop visibles, je ne m’en sépare pas volontiers, je les transporte et les projette presque toujours moi-même. Il faut me voir pour voir mes films. D’où cette confusion, entretenue par moi, entre mes films et moi. »

“Mijn films zijn als fabels, met de realiteit als decor. Ze ontlenen hun eenvoudige vorm aan het intieme dagboek en ze zijn autobiografisch, aangezien ze erg vaak spreken over een zoektocht naar identiteit en een onderzoek naar afstamming en ik er erg vaak in opduik als onderwerp en als personage.”

« Mes films sont comme des fables, avec pour décor le réel. Ils empruntent la forme simple du journal intime et ils sont autobiographiques, puisqu'ils parlent très souvent de quête d'identité et de recherche d'origine, et que j'y apparais très souvent comme sujet, et comme personnage. »

Stijn Coninx’ Niet schieten (2018) opent met de pancarte “Gebaseerd op waargebeurde feiten”. In de eindgeneriek staat iets anders: “Elke gelijkenis met bestaande personen of gebeurtenissen berust op louter toeval.” 

“I’m fascinated by editing. It’s the part of filmmaking I love most. I could spend my whole life editing. I wouldn’t go out anymore. I would stop noticing the difference between day and night.” In 1988, Mart Dominicus and Mark-Paul Meyer conducted a conversation for Skrien with filmmaker Kira Muratova about her The Long Farewell (1971) and Brief Encounters (1968).

Zijn herinneringen kijken terug en in het voorbijgaan kan hij ze nog net een kleine vorm geven: iets als een beletselteken (“En ook wij”). Poëzie ontstaat pas nabij die van anderen. Wanneer ze langs de beeldrand zijn zelfportret binnenstappen, is Mekas tegelijk gast en gastheer.

It is not a complicated or difficult film, rather a very simple and clean one. But it is not a natural, spontaneous film. The clarity and legibility of Jeanne Dielman is the result of self-discipline. In our culture clarity needs to be pragmatic-efficient, an argument needs to have the form of a road, including road signs. Force and energy need to be channelled into activist trajectories time and again, need to be labelled with a name and an address. Akerman slipped by and through all of that.

“Ja, Ik ben gefascineerd door montage. Dat is het onderdeel van het filmmaken waar ik het meest van hou. Ik zou mijn hele leven wel aan monteren kunnen besteden. Ik zou niet meer op straat komen, het verschil tussen dag en nacht zou me niet meer opvallen.” Mart Dominicus en Mark-Paul Meyer spraken in 1988 voor Skrien met cineaste Kira Muratova over The Long Farewell (1971) en Brief Encounters (1968).

In Hong Sang-soo’s work there is a constant trait, which is neither really stylistic (it’s not a matter of form), nor frankly thematic (it’s not a matter of content either), and which returns, like a butterfly – and even, as its course is erratic, like a moth, the ultimate uncatchable insect. You will forgive me for calling this trait idiocy, a striking word that somehow touches the singular art, so difficult to describe in sentences, of this not exactly talkative filmmaker.

De personages van Mes provinciales (2018) – filmstudenten aan Paris VIII – bewegen zich voort in een absolute leegte. Hun universum lijkt onthecht van tijd en ruimte. Hoe zijn ze in deze treurnis verzeild geraakt? Als cinefielen dragen ze de erfenis van hun voorgangers met zich mee.

Als kannibalen van de waarheid schrijven de overwinnaars hun geschiedenis en L’Espérance is duidelijk over wie won, wie verloor. Uit de openingswoorden van Combat au bout de la nuit “Grèce 20142016” spreekt zijn direct verlangen om een geschiedenis neer te schrijven.

In an interview with Jeremy Isaacs in 1993, Derek Jarman, wittingly nearing the end of his chromatic life, claimed that when he would be gone he’d like to evaporate and take his works with him: “to disappear completely.” During that interview Jarman describes his then soon to be final feature film Blue (1993) as a dedication to Yves Klein and a self-portrait of sorts. The film would be void of image and would draw its animation from a monologue performed by himself and others (Nigel Terry, John Quentin, and Tilda Swinton) on his life living with illness; and the screen would be illuminated as a rich and vibrating blue colour field – a proposal to which Isaacs cried out, “What on earth do you mean, ‘a blank blue film’?” 

Fictie is overal. De vraag is: waar situeren we het beginpunt van fictie? Welke schikking zorgt ervoor dat er iets gebeurt? In zekere zin kunnen we zeggen dat er sprake is van fictie zodra een soort narratief ons vertelt of laat zien dat er iets gebeurt. Daarom ben ik in mijn recente werk vooral geïnteresseerd in het verkennen van de grenzen van fictie, de grens tussen ‘er gebeurt niets’ en ‘er gebeurt iets’. 

In de dode, loden zomer rijdt Nanni Moretti in Caro diario (1993) op een Vespa door de verlaten Romeinse straten met cinema als enige alibi: om de villa’s in zijn geliefde wijk Garbatella te kunnen bewonderen, doet Moretti zich voor als een regisseur op zoek naar locaties voor een nieuwe film “over een trotskistische bakker in het Italië van de jaren vijftig... Het wordt een musical.” 

De camera van Brian De Palma richt zich in de eerste plaats op cinema zelf. Hij brengt verslag uit als een schilder die enkel over de schilderkunst kan rapporteren door zelf een schilderij te maken. Blow Out (1981) is een making-of, niet als een instructievideo die technisch uiteenzet hoe een film tot stand komt, maar als een spiegel die reflecteert over het wezen van cinema. In die spiegel zien we een ruimte waarin een andere variant van de werkelijkheid leeft. Het bekende beeld krijgt als reflectie een nieuwe vorm, zoals de tekens in een boek dat voor de spiegel gehouden wordt.

“Cinema is de publieke hoofdzetel van gevoelens in de twintigste eeuw,” aldus Alexander Kluge in het boek dat dient ter begeleiding van Die Macht der Gefühle (1983), een film die hij zelf beschouwt als een sleutelwerk in zijn voortdurend streven om gevoelens te herdenken in hun complexiteit en capaciteit.

Een politiek die sterk genoeg zou zijn om oorlogen en fascisme te vermijden, niet nadat ze gewoed hebben maar voordat ze zich ontwikkelen, kan ik mij enkel voorstellen als het een politiek is die alle gevoelens beheerst. Als er ook maar één ontbreekt, dan heeft ze meteen een achilleshiel. We moeten gevoelens dus uit hun babylonische gevangenschap bevrijden. Uit hun vaderland verjaagd zijn gevoelens verraders geworden. Ze vergissen zich en hebben een bepaalde blindheid aangenomen die ze van huis uit niet hebben.

Het documentatieprincipe hoort van bij het begin bij de film. Het betekent niets anders dan objectiviteit. We kunnen zeggen: “Oké! Vanaf nu wordt de film niet-objectief, nu worden we allemaal niet-objectief.” Maar altijd enkel op de achtergrond van de objectiviteit. Dat is de voorwaarde voor iets interessants, voor het vertellen van verhalen, voor waarachtigheid, voor spanning.

“When making a documentary film about events that happened nearly sixty years ago, an oral history format is an easy choice, but I have deliberately chosen not to take this approach. Instead I hope to show, through the lives of the Jiabiangou survivors, how the present speaks to the past.” Wang Bing wrote this text in 2012 as a treatment for the movie Past in the Present (2018). Later, the name was changed into Dead Souls.

In The Act of Seeing with One’s Own Eyes (1971) legt Stan Brakhage autopsieën vast als een parade van de doden.