Texts

Toen de eerste toeschouwers van de cinematograaf van de gebroeders Lumière in 1895 een trein het station van Lyon zagen binnenrijden, werd de cinema geboren onder het teken van het reële. Toen diezelfde toeschouwers Repas de bébé [1895] bijwoonden, had je kunnen denken dat de roeping van de cinema sociologisch van aard was. In werkelijkheid was de cinema voorbestemd om een buitengewone droommachine te worden, door het fotografische beeld onlosmakelijk verbonden aan de realiteit, terwijl de schilderkunst, die tot dan een figuratieve kunst was geweest, zich er steeds vastberadener van bevrijdde.

Lorsqu’en 1895, les premiers spectateurs du cinématographe Lumière virent un train entrer en gare de Lyon, le cinéma était né sous le signe du réel. Lorsque ces mêmes spectateurs assistèrent au Repas de bébé [1895], l’on pouvait aussi croire que sa vocation était d’ordre sociologique. En fait il était voué à devenir une formidable machine à rêves, indissolublement liée par l’image photographique à la réalité, alors que la peinture, qui jusqu’alors avait été un art figuratif, s’en affranchissait de plus en plus résolument.

Je zou daarom kunnen zeggen dat zijn kunst de samenleving is, maar dan bekeken vanuit een bepaald temperament, want daaraan ontbrak het de Heusch niet. Dat temperament stelt hem in staat om uit te barsten in een soort van bijtende, ja zelfs burleske geestdrift waarvan bepaalde trekken zich al lieten opmerken in zijn vroegere films. Je hebt goede ogen nodig om de films van de Heusch te bekijken.

On pourrait dire alors que son art serait la société vue à travers un tempérament, de Heusch n’en manque pas. Ce tempérament peut l’amener à faire exploser une sorte de verve caustique, voire burlesque, dont certains traits dans ses films antérieurs laissaient apercevoir le bout de l’oreille. Il faudra de bons yeux pour voir les films de de Heusch.

Laten we ons een ideale, utopische aanpak voorstellen: de onbeweeglijke camera van de gebroeders Lumière filmt met volle kracht, gedurende vele jaren, Cézanne die rustig een berg schildert, steeds weer dezelfde. Vandaag zou het resultaat ons even buitengewoon toeschijnen als een film van Michael Snow. Als we, bij gebrek aan middelen, wat minder hoog mikken, is het belangrijk dat de schilder en de filmmaker de risico’s delen.

Imaginons une approche idéale, utopique : la caméra immobile des frères Lumière filme à tour de bras, durant plusieurs années, Cézanne peignant calmement une montagne, toujours la même. Le résultat, aujourd’hui, nous paraîtrait aussi prodigieux qu’un film de Michael Snow. Si, faute de moyens, on ne vise pas si haut, il faut bien que le peintre et le cinéaste partagent les risques.

Maar je moet al in een technologische wereld geboren zijn om dat soort van medium succesvol te gebruiken. En zie mij hier, gruwelijk verscheurd tussen iets onbeweeglijks dat al geschreven is en de komische beweging die 24 beelden per seconde tot leven wekt.

Encore faut-il être bien né dans un monde technologique pour utiliser ce genre de moyen avec succès. Et me voici cruellement partagé entre quelque chose d’immobile qui a déjà été écrit et le mouvement comique qui anime 24 images par seconde.

Voordat ik op uw vraag antwoord, wil ik graag even zeggen dat ik geen cineast ben. Voor mij is film een verlengstuk van de taal. Mijn keuze viel eerst op poëzie, daarna op beeldende kunst en ten slotte op film, waarin verschillende kunstelementen zijn verenigd: het schrijven – poëzie –, het object – beeldende kunst – en het beeld – film. De grote moeilijkheid zit hem natuurlijk in het harmonisch samenbrengen van die elementen.

Toutes les scènes partent de réalités. On n’invente pas le racisme, surtout au cinéma. On ne l’invente pas. Ce sont des choses bien précises que vous subissez et que vous enveloppent. C’est une espèce de manteau qu’on vous met dessus et avec lequel vous êtes obligé de vivre. Toutes les scènes un peu anecdotiques, même celles qui sont poussées à l’extrême, partent d’une expérience vécue.

Je ne veux pas faire du cinéma pour faire du cinéma. Non. Je veux dire certaines choses, totalement. Quand j’ai écrit mon scénario, je n’ai pas pensé à un public, ni au facteur commercial ni aux critiques. Je vivais en France avec un sentiment de minoritaire et j’ai voulu vomir des choses que j’avais sur le cœur. Oui, oui, vous pouvez l’écrire : Soleil Ô est un vomissement. 

De dood is een vogeldief.
En het is door haar dat ik nu weet,
Dat ik een vogel was.

La mort est une voleuse d’oiseaux.
Et c’est par elle que je sais maintenant,
Que j’étais un oiseau.

De ogen die een film zien zijn niet gelijk aan de ogen die verstrooid een gedicht doorlezen; ze zijn oplettender, wakkerder, gevoeliger. Er gaapt een diepe kloof tussen een gedicht van Salvador Dalí en een schilderij van Salvador Dalí; wanneer hij schildert, heeft Dalí altijd gelijk. De kracht van het beeld dringt ons de aanwezigheid van de poëzie onmiddellijk op; het beeld overtuigt lauwhartigen, brengt aanhangers op de been, trekt nieuwsgierigen aan: iedereen wil zien en dat betekent vaak ook nieuwe volgelingen.

Les yeux qui voient un film ne sont pas les mêmes que ceux qui parcourent distraitement un poème ; ils sont plus attentifs, plus éveillés, plus sensibles. Un abîme existe entre un poème de Salvador Dalí et une peinture de Salvador Dalí ; quand il peint, Dalí a toujours raison. La vertu de l’image impose immédiatement la présence de la poésie ; elle convainc les tièdes, rallie les partisans, elle attire les curieux : tout le monde veut voir, et voilà souvent de nouveaux adeptes.

Madeleine is niets en is nooit iets anders geweest dan wat verschijnt. Dat is wat Scottie ervaart wanneer haar hyperreële simulacrum op hem toe stapt. Dat is ook wat hem door zijn verrukking heen verontrust: niet dat het beeld plotseling al te werkelijk wordt, maar dat het zichzelf als enige werkelijkheid openbaart, dat het niets verbergt.

Ik zou graag enkele gedachtes delen die zich vormden na een aantal ervaringen met het acteren voor een camera. Deze ervaringen zijn heel specifiek en persoonlijk, maar hebben volgens mij de mogelijkheid om een algemener begrip te schetsen van acteren voor een camera en zelfs film en theater in het algemeen. Aan de hand van persoonlijke ‘waarheden’ kwam ik tot een paar verzamelbegrippen die werkzaam kunnen zijn wanneer we over acteren trachten te spreken.

Que le diable nous emporte van Jean-Claude Brisseau bevat een vreemde scène: op kitscherige kosmosplaatjes prijken wriemelende vrouwenlichamen, hun silhouetten onnauwkeurig afgesneden als ware het met een botte schaar.

In 1980 had het filmtijdschrift Andere Sinema tijdens Film International ’80 [te Antwerpen] een gesprek met de Hongaarse filmmaker Miklós Jancsó. Jancsó begon het interview met te stellen dat er de laatste tijd in Oost-Europa heel wat verandering te bespeuren valt op het vlak van het politiek en artistiek denken. Jancsó: “Je moet de wereld niet alleen analyseren om hem te veranderen. Dat was de fout die Stalin beging. Voor hem was verandering belangrijker dan analyse. Je moet dus de wereld analyseren VOOR de verandering.”

Twee gezichtspunten op de wereld en op de geschiedenis dienen zich aan. Eerst de vogelvlucht van de uil, soeverein nachtdier met scherpe klauwen en ogen die het donker oplichten, dan de zoekende draf van een kattin die haar weg baant in een wereld, die haar nu eens vijandig gezind is, haar dan weer haast achteloos liefkoost. Je lijkt als kijker de hele tijd op het punt te staan iets groots te ontdekken, tegelijk bovenaanzicht en “middeninzicht” te bezitten, tegelijk fragment en geheel, geleefde en historische tijd te kunnen aanschouwen. Het is alsof je heel even kunt zien dat wat zich hier afspeelt, ook elders is, als de beide zijden van een omgevouwen blad papier.

Le sujet de tous les films du monde, c’est : je t’aime-tu m’aimes, ou alors, je t’aime-tu ne m’aimes pas ; je et tu, répartis entre amants et parents. Ce film a pour sujet le sujet de tous le films : mon « cher » sujet, mon cher « sujet ».

The subject of all the films in the world is: I love you-you love me, or rather, I love you-you don’t love me; I and you, distributed among lovers and parents. This film’s subject is the subject of all films: my “dear” subject, my dear “subject.”

A l’orée des films d’Anne-Marie Miéville, avant même que le récit ne pointe ses orteils, au premier souffle enregistré par la caméra, une bouffée d’air sonore amorce un seuil où installer le spectateur. Strictement au présent. Un pas dehors, un pas à l’intérieur. On peut avoir l’illusion d’assister au tournage, (parfois avant : à son préambule), et que ce qui s’y déroule, l’instant dramatique, est également le nôtre.

At the edge of Anne-Marie Miéville’s films, even before the story wriggles its toes, with the first breath recorded by the camera, a resounding gust of air initiates a threshold at which to place the spectator. Strictly in the present. One foot outside, one foot inside. We could be under the illusion that we’re attending the making of the film (sometimes even the prelude to the shooting itself) and that what goes on there, the dramatic moment, is also ours. 

Nina de Vroome sur Etangs Noirs (2018) de Pieter Dumoulin et Timeau De Keyser : « Le visage de Jimi (Cédric Luvuezo) s'éclaire dans l'obscurité. C'est un visage qui écoute, qui re-garde, qui passe la nuit à chercher Sayenna Calmels pour lui remettre un colis livré chez lui par erreur. »

Nina de Vroome on Etangs Noirs (2018) of Pieter Dumoulin and Timeau De Keyser: “The face of Jimi (Cédric Luvuezo) lightens in the dark. It is a face that listens, that watches, that goes around in the night to look for Sayenna Calmels and to give her the package that was delivered to him by mistake.”

Nina de Vroome over Etangs Noirs (2018) van Pieter Dumoulin en Timeau De Keyser: “Het gezicht van Jimi licht op in de duisternis. Het is een gezicht dat luistert, dat kijkt, dat in de nacht rondgaat op zoek naar Sayenna Calmels om haar het pakket te geven dat per abuis bij hem bezorgd werd.” 

Making a film is like a laboratory for a whole thought process, a place where one can take stock, not only of one’s own personal development, but also other people’s. It is a very privileged creative space where something can be grasped that might otherwise drift off like smoke and disappear. However, at times, I have dreamed of doing something completely different because filmmaking is the work of sublimation, as they say, and therefore restrictive. Afterwards, there is not necessarily an exchange or a return that could keep things alive. You have to start over and begin creating again immediately. If you stop, things get very quiet.

Faire un film est un lieu d’expérimentation de tout un travail de réflexion, un lieu où l’on peut rendre compte de son cheminement personnel mais aussi de celui des autres, c’est un espace de création très privilégié où l’on arrive à rendre compte de quelque chose qui aurait pu partir en fumée. Mais j’ai quelquefois rêvé de faire tout autre chose parce que c’est un travail de sublimation comme on dit, donc forcément restrictif. Après, il n’y a pas forcément d’échange, de retour, pour que ça reste vivant, il faut tout de suite recommencer à créer, refaire immédiatement quelque chose ; si on arrête, c’est très silencieux.

Een film maken is een plek van experiment voor een heel reflectiewerk, een plek waar je verslag kan uitbrengen over je eigen ontwikkeling maar ook over die van anderen, het is een ruimte van erg bevoorrechte creatie waar men zich rekenschap kan geven van iets dat in rook zou kunnen zijn opgegaan. Maar ik heb soms gedroomd om heel andere dingen te doen omdat het een werk van sublimatie is, zoals men zegt, en dus erg beperkend. Achteraf is er niet noodzakelijkerwijs uitwisseling, terugkoppeling, opdat het levend blijft, moet je meteen opnieuw beginnen creëren, onmiddellijk opnieuw iets maken; als je stopt, wordt het erg stil.

For the cinema, as Godard once said, is “transitory, ephemeral”, written on the wind; inscribed only in fleeting traces, some disconnected images and sounds, and sentimentally overloaded, scrambled memories. Cinema is hard evidence, but only fitfully can it serve as a testament; death is too much at work there. It is the form of this remembered, necessarily scrappy, haunted, sad history of the twentieth century that Godard evokes in all the prodigious techniques of his Histoire(s) du cinéma. 

Want cinema is, zoals Godard eens zei, “voorbijgaand, efemeer”, geschreven op de wind; gegraveerd in vluchtige sporen, wat onsamenhangende beelden en geluiden en sentimenteel overladen, dooreengehaspelde herinneringen. Cinema is een hard bewijs, maar is grillig als testament; ook de dood is hier aan het werk. Het is de vorm van deze herinnerde, noodzakelijkerwijze fragmentarische, rondspokende, trieste geschiedenis van de twintigste eeuw die Godard evoceert met alle wonderbaarlijke technieken van zijn Histoire(s) du cinéma. 

She doesn’t fit in with the established order, but the organized anarchy the Tramp’s force was able to create, as rigorous as it was pointless, has been cancelled out. 

Verloren aan het einde van de wereld, in gezelschap van mijn brutale honden op mijn eiland Sal, herinner ik mij die januarimaand in Tokio, of ik herinner me eerder de beelden die ik heb gefilmd in die januarimaand in Tokio. Ze hebben nu de plaats ingenomen van mijn herinnering, ze zijn mijn herinnering. Ik vraag me af hoe mensen die niet filmen, niet fotograferen, geen video’s opnemen, zich herinneren. Hoe slaagde de mensheid er vroeger in zich te herinneren ...

The Image by the French surrealist writer Pierre Reverdy originally appeared in Nord-Sud, the literary magazine he founded in 1917 with Guillaume Apollinaire and Max Jacob. The text, quoted and recut, shows up like a refrain without reference in several of Jean-Luc Godard’s films. The crux of Reverdy’s piece is that the image, as a monolithical entity that can be isolated, doesn’t exist. “I’ve always said”, Godard said, “that images don’t exist in cinema. There is always an image before and an image after.”

L’image van de Franse surrealistische schrijver Pierre Reverdy verscheen origineel in Nord-Sud, het literaire tijdschrift dat hij in 1917 met Guillaume Apollinaire en Max Jacob had opgericht. Als een referentieloos refrein duikt de tekst geciteerd en herschikt op in verschillende films van Jean-Luc Godard. De crux van Reverdy’s stuk is dat hét beeld, als een monolithische en isoleerbare entiteit, niet bestaat. “Ik heb altijd gezegd”, zei Godard, “dat er geen beelden bestaan in cinema. Er is steeds een beeld voor en een beeld achter.”

L’image de l’écrivain surréaliste français Pierre Reverdy a paru pour la première fois dans Nord-Sud, la revue littéraire qu’il avait fondée en 1917 avec Guillaume Apollinaire et Max Jacob. Comme un refrain sans référence, le texte est cité et réarrangé dans plusieurs films de Jean-Luc Godard. Le coeur du texte de Reverdy réside dans l’idée que l’image, en tant qu’entité monolithique et isolable, n’existe pas. « J’ai toujours dit », dit Godard, « que, dans le cinéma, il n’y avait pas d’images. Il y a toujours une image avant et une image après. »

Daar waren we naar op zoek: een verontrustende film, zeer verontrustend, zeer fragiel en levendig. Geen film als een boom, met een stam en takken, maar als een veld zonnebloemen, een grasveld met gras dat overal groeit. Daar situeert zich de grootste breuk: in de manier waarop de film werd geconcipieerd. Het opzet en de totstandkoming van de film werden gebaseerd op kwesties van intensiteit eerder dan psychologische relaties.

Film wordt plots een mythologische constructie waarin enkel de diepste, innerlijke krachten tellen. Dit memorabel voorval opent de deur naar een nieuwe wereld waar ik maar al te graag wil instappen.

Als toeschouwer wil je beschermd worden tegen ‘spoilers’, die de illusie van onbeperkte mogelijkheden vernietigen. Je wil nog kunnen hopen, tegen beter weten in.

Een groot deel van de poëzie die aan deze film ontspruit komt voort uit wat niet gezegd wordt, aan gezichten waarvan het innerlijke leven zich nauwelijks laat raden. Om deze krachttoer tot een goed einde te brengen was er een regisseur nodig die doordrongen was van het boerderijleven en het leven op de velden.

Wilfried Reichart shaped the WDR-Filmredaktion in various capacities, leading it from 1980 until 2004. Over the years, Reichart had several conversations with Jean-Luc Godard and grappled with his work in reviews, articles and essays again and again. Reichart: “Honestly, I have always been fascinated by this person. I like the constant rebeginning, the permanent calling into question, in order to then take another step. I find that incredibly exciting about him. This fundamental attitude. The principle of his thinking is always to say no. [...] That’s the difference between him and all the others. Rivette has always made the same films, Truffaut as well, and Rohmer very extremely so. They have all found their style and followed it through until the end of their lives. Godard is the only one who hasn’t done this.”

Op 1 maart 2018 was Luc Dardenne op uitnodiging van Sabzian te gast in Gent voor een vertoning van Le fils, een film die hij in 2002 met zijn broer Jean-Pierre maakte. Le fils (2002) is de derde uit een reeks films van de broers die aanvatte met La promesse (1996) en gekenmerkt wordt door documentaire eenvoud, lange shots die de personages dicht op de huid zitten, teder humanisme, de Luikse voorstad Seraing als vaste locatie en aandacht voor het wurgende economische determinisme van onze wereld. Dit artikel is een bewerking van de transcriptie van het gesprek met Luc Dardenne na de vertoning. Luc Dardenne: “Wat gebeurt er in de blik van iemand die gaat doden? Ik weet niet wat er gebeurt. We wilden weten wat Oliviers daad kon tegenhouden. Daarom hebben we ons op zijn rug gericht, om zo op de blik van de jongen te stoten. Het is de blik die de daad tegenhoudt.”

Le 1er mars 2018, Luc Dardenne était invité par Sabzian à Gand pour une projection du film Le fils, réalisé en 2002 avec son frère Jean-Pierre. Le fils (2002) est le troisième film d’une série entamée par les frères avec La promesse (1996) et marquée par une simplicité documentaire, de longs plans qui suivent les personnages de près, un tendre humanisme, la banlieue liégeoise de Seraing comme lieu fixe, ainsi que par une attention pour le déterminisme économique asphyxiant de notre monde. Cet article est une adaptation de la transcription de la conversation avec Luc Dardenne après la projection du film. Luc Dardenne : « qu’est-ce qui se passe dans le regard de quelqu’un qui va tuer ? Je ne sais pas ce qui se passe. Ce qu’on voulait savoir c’est: « qu’est-ce qui arrête le geste d’Olivier ? ». C’est pour ça qu’on s’est mis sur son dos pour tomber sur le regard du gamin. C’est le regard qui arrête le geste. »

Mise-en-scène, een beeld maken, dekt de wereld niet af, maar steeds weer de loop van andere valse mise-en-scènes. Beeldmateriaal blijft een solipsistisch circuit, een gesloten kooi. Mise-en-scène is de kooi openzetten waardoor de wereld naar binnen kan vliegen – en voor de toeschouwer naar buiten, naar hem toe.

In Conte d’été (1996) vertelt Éric Rohmer met kleuren. We zien blauwe lucht, grijs zand, rode kledij en roze lijven.

Ik heb die slaafse verering van de realiteit altijd een beetje mysterieus gevonden. Ik weet niet waarom dat gebeurt. Mensen zeggen dan, “Wel, dat lijkt niet erg realistisch”. Je zit in een ruimte met honderden vreemden, je kijkt naar een projectie op een scherm. Daar is niets realistisch aan, het is allemaal fake. De actrice is niet echt. Het is allemaal niet echt, niets ervan is echt. De kleren die ze dragen, de manier waarop ze leven, de make-up, het is allemaal fake. Een grote fan van de realiteit ben ik nooit geweest. Ik denk dat we net daarom naar verhalen kijken.

I have always found the slavish devotion to reality a bit of a mystery. I don’t know why. People say: “Well, that doesn’t seem very realistic.” You are sitting in a room with a hundred of strangers, looking at a projection on a screen, there is nothing realistic about that, it is all fake. The actress is not real. This is all fake, every bit of it. The clothes they have on, the way they live, the make-up, it is all fake. I have never been a big fan of reality. I think that’s why we watch stories.

De Belgische regisseur, schrijver en filmtheoreticus Eric de Kuyper ontmoette Chantal Akerman voor het eerst in zijn hoedanigheid van filmtheoreticus in 1968. Niet alleen werden ze vrienden en bleven ze dat voor het grootste deel van hun leven, ze werkten ook nauw samen aan verschillende projecten, waaronder La captive (2000). Eric de Kuyper: “Toen ze me in 1999 vroeg om aan een Proustbewerking te werken, was ik verrast. Ik had het net herlezen, met veel meer genoegen dan de eerste keer, en ik was benieuwd om te achterhalen hoe ze deze complexe en labyrintische roman zou aanpakken.”

Decasia is een memento mori voor filmkunst én filmkijker. Ooit waren deze beelden vertier dat de tijd verdreef. Nu teren de beelden op die tijd, en herinneren ze de kijker hoe ook hij ooit verdrijven zal. 

Wanneer Rossellini cinema verruilt voor televisie begeeft hij zich op vijandelijk terrein om hem te bevrijden van ideologische overheersing. Hij reageerde op de televisie zoals de antifascistische verzetstrijders uit Roma, città aperta (1945) op hun vijand reageerden. “Al deze televisiefilms maken deel uit van een cinematografisch project dat nauwelijks zijn gelijke kent, een project dat kunst, filosofie en wetenschap tracht te verenigen door middel van de revolutionaire activiteiten van historische figuren zoals Socrates, Leon Battista Alberti, René Descartes, Blaise Pascal en Jezus Christus.”

De cinema stortte zich met een enorme roofzucht op haar prooi en bestaat tot nu toe voornamelijk voort op het lichaam van haar ongelukkige slachtoffer. Maar de resultaten zijn verwoestend voor beide. Het verbond is onnatuurlijk. Oog en brein worden genadeloos uit elkaar gerukt, wanneer zij tevergeefs als paar proberen samen te werken.

The cinema fell upon its prey with immense rapacity, and to the moment largely subsists upon the body of its unfortunate victim. But the results are disastrous to both. The alliance is unnatural. Eye and brain are torn asunder ruthlessly as they try vainly to work in couples.

In navolging van de Black Panther-comics schaakt de film die naam – zonder ooit rechtstreeks de echte Panthers te vermelden – in een eenvoudig maar daarom niet minder meesterlijk manoeuvre van ideologische manipulatie, zodat de eerste associatie nu niet langer de vroegere radicale militante organisatie is, maar een superheld-koning van een machtig Afrikaans koninkrijk. Beter gezegd, er zijn twee Black Panthers in de film, koning T’Challa en zijn neef, Erik Killmonger. Ze staan elk voor een verschillende politieke visie.

In How Green Was My Valley (1941) voert John Ford personages op die zorg dragen voor elkaar en de wereld die hen omringt. Zoals het ware bekommernis betaamt, kiemt deze eerst en vooral in kleine gebaren; glimlachen gaat hand in hand met tegenspreken, een schouderklop moet niet onderdoen voor een vuistslag.

De wereld in Happy End is niet de wereld die we graag zouden willen zien of waarvan we denken dat hij er moet komen. Happy End is het verhaal van het reëel bestaande neoliberalisme – de wereld van Emmanuel Macron, Angela Merkel, Hillary Clinton en Aylan Kurdi. Het is een verhaal over klassenverhoudingen, meer dan een eenzijdig portret van een ontaarde burgerij. Bovenal stelt hij de vraag: hoe verbeelden wij de componenten van de negentiende-eeuwse novelle – burger, arbeider, dienstmeisje, huisvrouw, kind – in een wereld waarin hun cultureel universum is ingestort?

“I only started out in cinema when I was about thirty, and for me, my life or my thoughts have always been lagging behind cinema. Like, if it were a train, cinema would be the locomotive and politics and all that would be the last carriage. It is from For Ever Mozart and mostly Film socialisme onward that it started to be both at the same time. In my personal life as well, how my personal life has joined my cinematographic life.”

In de films van Rivette vormen ontmoetingen het hart. Zijn films zijn als choreografieën van menselijke relaties. Toch is hij graag alleen wanneer hij niet aan het filmen is. Dan zien vrienden hem in de verte lopen, op weg naar een cinema. Of zien ze hem de stilte van de filmzaal met zich mee naar huis dragen. Daney merkt op dat Rivette wellicht alleen is, maar dat hij vanbinnen bevolkt is. In Le veilleur wordt gepeinsd, geassocieerd, geflaneerd en voor de duur van de film gaan ook mijn eigen gedachten aan het kuieren. Zo kwam ik terecht bij een film die een tegengestelde is van de films van Rivette. 

When your voice appears on top of the images telling the viewer an anecdote that inspired the title of the film: how when in New York you listen to Palestinian hip-hop and when in Palestine you listen to the blues, you reveal your road trip’s soundtrack. By sharing this snippet of information, you set a tone for the film and the journey. It’s personal. With this letter, I’ve decided to lose the third person, avoid the banal (re)writing of a press release and allow this bid to speak nearby your work to be personal too.

Vertical cinema, films that walk. Horizontal cinema, films that are recumbent. Between them is a time outside time, the same duration alien to the laws of work, of reason and of health. How, and until when, can a life be extended once it seems to have left itself behind? What virtual actions remain latent within what appears to be the most complete inaction? From indefatigable walking to the fatigue of the recumbent, the spectacular reversal of postures is also accompanied by a shared perseverance: Wang Bing’s gesture consists in disengaging from the core of exhaustion the ultimate fragments of the possible.

Onder de brandende namiddagzon is hij getuige van een cryptische sleutelscène: Odysseus staat voor de camera van de zichtbare filmploeg, het zwaard in zijn rechterhand reikt tot de hemel.

Cinéma vertical, films qui marchent. Cinéma horizontal, films qui gisent. Des uns aux autres s’ouvrent le même temps, la même durée étrangère aux lois du travail, de la raison et de la santé. Comment, et jusqu’à quand, une vie peut-elle se prolonger, à partir du moment où elle semble comme sortie d’elle-même ? De quelles virtualités d’action l’inaction a priori la plus complète est encore grosse ? De l’infatigable marche à la fatigue des gisants, s’il y a un spectaculaire bouleversement des postures, se développe aussi une commune persévérance : le geste de Wang Bing dégage d’ultimes fragments de possible du cœur de l’épuisement.

Op een bepaalde manier hadden al die wonderbaarlijke camerabewegingen van Kenji Mizoguchi langs decors en acteurs iets te maken met het idee van de Japanse kalligrafie, een daad van levensbelang, zoals ademhaling of energie – energie is namelijk de hoeveelheid inkt op het penseel, waarna de ademhaling volgt, het inademen langzaam op gang komt en op het witte blad de wereld opnieuw geboren wordt. 

“De bank in La fleurière ziet er niet echt uit, maar is tegelijk onmiddellijk herkenbaar. Misschien staat het daarom buiten de tijd, omdat die kluis iets heeft van een archetypische kluis, een kluis zoals een kind ze zou tekenen.”

In het midden van de film gebeurt er iets geniaals, waardoor we uit Fengmings verhaal naar het heden worden gesleurd. Op een bepaald moment onderbreekt Wang haar om te vragen of het licht eventueel aan zou mogen. Het gesprek begon in de vooravond en zonder dat we het als kijker echt beseffen, is Fengming ondertussen volledig in het duister gehuld. Haar ‘heden’ is verdwenen.

Wang Bings werk echoot Johan van der Keukens gedachte dat cinema “alles kan zijn, maar niets IS, behalve een oog en een oor.” Dus in de eerste plaats wandelen, de ogen en oren openen met arme middelen, waarin Wang Bing zowel genereus aandacht geeft als streng aandacht eist. “Ik kijk en luister hier en nu: kijk en luister!”

My Crasy Life spreekt zich, in de wijze waarop erin gesproken wordt, uit over taal: over wijzen van spreken. Of er nu gesproken wordt in gebaren (via blad-steen-schaar, via handshakes en gang signs), in woorden (Samoaans, slang of Amerikaans Engels) of in computerdata: Gorin vertaalt het vertelde volgens een cinematografische grammatica die de complexiteit van de hedendaagse Amerikaanse samenleving omhelst.

Wang Bing’s film is at once epic and intimate – epic because of the sheer scale of the constructions, and the long, straight railroad tracking shots Wang employs to render its geography; intimate because of its focus on the daily life of the last workers and the soon-to-be displaced. Wang’s film is not journalistic in that it does not show us, for example, the bureaucrats who made the various life-altering decisions, and it doesn’t show the rest of Shenyang – the bourgeois neighborhoods, shops, hotels, highways.

In Wanda, everything remains en suspens, Loden’s shots begin a bit too soon, last a bit too long. The dictatorial “Action!” and “Cut!” of the director – bellowed out with such sadistic authority – is here prefaced by a “maybe”. The frame, too, is here too wide, there too narrow. Each shot unravels at edges. There is no other way to escape the constraint of the film set except to act carefully, as if you know nothing about it.

Het lijkt alsof we er getuige van zijn hoe Christian zich niet voorbij de grenzen van zijn eigen burgerlijkheid waagt, maar is het in werkelijkheid niet de film zelf die er niet in slaagt die grens over te steken? Het kader van de film is zo bepalend dat uit- of inbreken onmogelijk wordt: het andere kan enkel binnen het eigen burgerlijk kader anders zijn. De filmische ruimte versterkt enkel het isolement dat het pretendeert aan te vallen. 

La caméra à la nuque betekent filmen in de modus van de obsessie en het verlangen van de personages; het is overweldigend, het achtervolgt je, het peilt je. Het is de fictionele camera die richting geeft en die het politieke wil laten zien van een werkelijkheid die tegelijk dichtbij en veraf staat van onze eigen sociopolitieke wereld. Via deze omweg wordt de werkelijkheid getoond van onze plek als historisch en gesitueerd subject, die altijd al in relatie met de Ander staat. 

La « camera à la nuque » filme à la mesure de l'obsession et du désir des personnages ; elle est envahissante, elle poursuit et elle sonde. C’est la caméra fictionnelle qui oriente et cherche à faire révéler le politique d'une réalité à la fois lointaine et proche de notre monde sociopolitique et qui, par ce biais, souligne la réalité de notre position de sujet historique situé et toujours déjà en relation avec l'Autre.

Twee lichamen gescheiden door iets wat wij niet weten. Gebaren, bewegingen, blikken die onophoudelijk de afstand meten die hen scheidt en tegelijkertijd de kracht van het geheim dat hen nader tot elkaar brengt. Dat is wat we moeten proberen te meten met onze camera.

Deux corps séparés par quelque chose qu’on ignore. Des gestes, des mots, des regards qui ne cessent de mesurer la distance qui les sépare en même temps que la puissance du secret qui les rapproche. C’est cela qu’il faudra tenter de mesurer avec notre caméra.

Naar buiten gaan. Gewoon naar buiten gaan. Iets tegenkomen, iemand, een materie, een oppervlak, een vreemd, onbekend lichaam, eender wat, maar uit mezelf treden, geraakt, ontroerd worden. Ik ben het beu om binnen te zitten.

Sortir. Simplement sortir. Rencontrer quelque chose, quelqu’un, une matière, une surface, un corps étranger, inconnu, je ne sais quoi mais sortir de moi-même, être atteint, touché. Je n’en peux plus d’être à l’intérieur.

En met die toegenomen gevoeligheid wordt op zijn beurt ons denken versterkt. De duisternis van de cinema als een onmetelijke serre. Wanneer je buiten komt na zo’n ‘tropische’ cinema-ervaring – buiten in de echte wereld – is er dit onmiskenbare, maar onmogelijk precies te omschrijven besef: iets is gedraaid, verdraaid, iets heeft zich verlegd.

Et grâce à notre sensibilité désormais accrue, c’est notre pensée qui se renforce à son tour. L’obscurité du cinéma est comme une immense serre. Lorsqu’on sort d’une telle expérience cinématographique « tropicale », en retournant au monde réel, on réalise de façon incontestable mais sans pouvoir le décrire que quelque chose s’est torsionné, a changé, que quelque chose s’est déplacé.

And with this increased sensitivity, our thinking is reinforced in turn. The cinema’s darkness as an immeasurable greenhouse. When leaving this ‘tropic’ cinema experience – outside in the real world – there is an undeniable awareness, impossible to specify: something has turned, twisted; something has shifted.

Th[e] introductory intertitle, […] allows us to read in Sunrise (1927), far more than its inconsistent “philosophical” pretext, its major signifying articulations – namely, an in order of appearance: dramatis personae, but not characters in the traditional sense (the absence of names reduces the introduction of individuals to pure roles, networks of functions and attributes); time, but not history (the narrative refuses any relation to a real chronology, any temporality beyond the segmentation on which it is founded: the times of day); places, but not geography (purely fictive locations, referring to no extra-filmic reality); and finally the film’s tones, the curious “mix of genres” it produces.

Aan het eind van zijn Dunkirk onderneemt de Engelse cineast Christopher Nolan iets gedurfds.

In The Day He Arrives, a soju-fueled cross between Last Year at Marienbad and Groundhog Day, Yoo Seongjun, a lapsed director self-exiled to the provinces, roams the streets and bars of Seoul much as X wanders the hallways and gardens of Marienbad, through an endless repetition of settings, characters, and incidents, each reiteration calling previous accounts into question. “I don’t remember a thing,” the bar owner Ye-jeon insists after Seongjun apologizes for what something he has just done, her protestation recalling A’s many disavowals of the past in Marienbad. Whose version does one trust: his, hers, neither?

Dit verhaal is eerst en vooral geluid: geluiden van de bus en de metro, geluiden van neervallende bomen en van creperende dieren, geluiden van deuren die langs alle kanten klapperen en kraken, het finale geluid van de revolver van ‘de vriend’ die door Charles betaald is en hem doodt in de duisternis van Père-Lachaise. Kwellend geknars en geknal. Tevergeefs bedekt Charles zijn oren. De wereld waarin hij leeft, is gemaakt van kabaal zonder betekenis, absurd en overweldigend. Het overschreeuwt de menselijke stemmen, die zijn als korte zinspelingen tussen al het gekrijs van brutale en gebrutaliseerde dingen.

Cette histoire, ce sont d’abord des bruits : bruits de bus et de métro, bruits d’arbres et d’animaux abattus, bruits de portes qui de tous côtés claquent et grincent, bruit final du revolver de « l’ami » qui, payé par Charles, le tue dans l’obscurité au Père-Lachaise. Craquements et claquements obsédants. En vain Charles se bouche les oreilles. Le monde où il vit est fait de ces bruits sans message, absurdes, envahissants. 

Hong Sang-soo zal deze referentie naar Cézanne, die hij vaak aanhaalt, kunnen waarderen, alsook mijn bedachtzaamheid als ik over hem spreek. Hij is als een geschonken boek, waarvan we ontdekken dat bepaalde bladzijdes zorgvuldig zijn uitgescheurd en dat zodoende plotseling alles ontbreekt. Zijn films hebben onze toestemming niet nodig, ze eisen een totale omarming.

Hong Sang-soo will appreciate the reference to Cézanne, whom he often quotes, and my caution when talking about him. He is like an offered book, of which we discover that certain pages have been carefully torn out and therefore everything is suddenly missing. His films don’t need our agreement; they require total rallying.

Poetic by its precision, attentive to duration, to the uncertainty of the moment, to outlined movements and to what they betray or control: Hong Sang-soo’s cinema seems to consist only of details, of contingent moments that suddenly get out of hand or explode. “I never aim for generalization; there’s never a global view on society at the origin of a film or even a shot. It seems to me that reality can only appear between the cracks of discrete, hypothetic, uncertain elements. I am wary of clichés and big expressions. I do not believe, for example, that something we could call ‘the’ contemporary Korea exists. I never try to share a truth, but only approximations.”

Poétique à force de précision, attentif aux durées, aux incertitudes de l'instant, aux mouvements esquissés et à ce qu’ils trahissent ou réfrènent, le cinéma de Hong Sang-soo semble n’être constitué que de détails, de moments contingents, qui soudain dérapent ou explosent. « Je ne vise jamais la généralisation ; le point de vue global sur la société n’est jamais à l’origine d’un film, ou même d’un plan. Il me semble que la réalité ne peut apparaître qu’entre les interstices d’éléments discrets, hypothétiques, incertains. Je me méfie des clichés et des grandes phrases, je ne crois pas, par exemple, qu’il existe ce qu’on pourrait appeler “la” Corée contemporaine. Je ne cherche jamais à faire partager une vérité, mais des approximations. »

De documentaire Caniba (2017) van Lucien Castaing-Taylor en Véréna Paravel bestaat nagenoeg volledig uit close-ups. Anderhalf uur lang zitten we Issei Sagawa ongemakkelijk dicht op de huid. Deze veroordeelde kannibaal doet hortend het verhaal van zijn vreemde voorkeuren.

Er is geen wezenlijke vorm of inhoud voor cinefilie, maar misschien is er iets als een wezenlijk cinefiel proces of cinefiele geste. Laat me het zo stellen: cinefilie is een oorlogsmachine; een tactische, culturele oorlogsmachine. Het gaat altijd om een andere oorlog en altijd om een andere machine, afhankelijk van waar je bent en wanneer, met wie je vecht en waartegen. In die zin kan alles dat mensen over cinefilie hebben gezegd – dat het melancholisch of surrealistisch is, of om het even wat – waar zijn, als het past in een specifieke cinefiele geschiedenis, en als je dat verhaal goed kan vertellen, als je het een mobiliserende kracht kan geven.

Il n’y a pas de forme ou de contenu essentiel de la cinéphilie, mais peut-être qu’il y a quelque chose comme un processus ou un geste essentiel de cinéphile. Je vais le dire de cette façon : la cinéphilie est une machine de guerre ; une machine de guerre, tactique et culturelle. Toujours une guerre différente et toujours une machine différente en fonction d’où et à quel moment vous êtes, d’avec qui vous vous battez, et contre qui vous vous battez. En ce sens, tout ce que les gens ont dit de la cinéphilie – que c’est mélancolique ou surréaliste ou autre chose – peut être vrai, si cela correspond à un morceau particulier de l’histoire de la cinéphilie, et si on peut bien en raconter l’histoire, et si on peut lui donner une énergie mobilisatrice.

Certain Women maakt subtiel het onderscheid tussen zelfstandig besliste trajecten en trajecten die opgedrongen of georganiseerd worden door anderen – laten we eerlijk zijn: door mannen. Kadreren is het grote avontuur, ieder discours wordt door Reichardt vermeden. De decoupage is een skelet dat belichaamd wordt met lucht en licht, met de rusteloze aanwezigheid van de acteurs – de interieurs zijn doorspekt met ramen, met voorruiten, met vensters die de ruimte onthullen en haar openen naar licht, lucht, de beweging buiten en naar het weer.

Als inwoner van Oost-Beiroet zag Operator #17 nooit eerder de zon ondergaan in zee; hij vergeet zijn spionageopdracht en richt de camera elke avond enkele minuten op dit voor hem adembenemende spektakel. Zo wordt deze zonsondergang het beeld van zijn eenmansverzet: niet om wat het toont – de zon – maar om wat het weigert te doen.

Chez Reichardt, les actrices, jamais statiques, électrisent les cadres comme les trains électrifient le paysage. C’est une cinéaste qui raconte les trajets comme inévitables. Qui happent les personnages. À travers le trajet physique et anxieux, pas seulement mais singulièrement de femmes, elle élabore sa prose, fouettée par l’air, son « lieu descriptif », où la durée et le mouvement sont favorables à la remontée de trésors expressifs sur la peau, dans la démarche et le regard des actrices. 

Une grande partie de la poésie qui jaillit de ce film tient à ce qui n’est pas dit, à ces visages dont la vie intérieure se laisse à peine deviner. Il fallait pour réaliser ce tour de force un metteur en scène imprégné de la vie des fermes et des champs.

Het leven is absoluut nabij, een nabijheid die menselijke wezens niet kennen, en tegelijk een stomme getuige, een afstand die de mens in zijn greep houdt.

Er is geen gebrek aan zogenaamd realistische films, zowel van de fait divers- als van de slice of life-soort. Er is zelfs geen gebrek aan boerenfilms. Waarom wordt Farrebique dan toch als de vreemde eend in de bijt beschouwd? Volgens mij is dit toe te schrijven aan het talent van Rouquier, aan zijn ei van Columbus. Hij heeft begrepen dat geloofwaardigheid langzaam de plaats had ingenomen van de waarheid, dat de realiteit is opgelost in realisme. Hij is de moeizame onderneming gestart om de realiteit te herontdekken, om haar terug aan het licht te brengen, om haar in haar naaktheid te redden uit het moeras van de kunst.

Nous ne manquons pas de films dits réalistes, du genre fait divers et tranche de vie. Nous ne manquons même pas de films paysans. Pourquoi Farrebique fait-il figure de canard dans une couvée de poussins ? C’est là qu’intervient à mon sens le trait de génie de Rouquier, son œuf de Christophe Colomb. Il a compris que la vraisemblance avait pris peu à peu la place de la vérité, que la réalité dissoute dans le réalisme. Il a laborieusement entrepris de la découvrir, de la ramener au jour, de la sortir toute nue du puits de l’art.

Men zou alleen naar de mensen kunnen kijken, oneindig lang, om zijn omgang met hen te begrijpen en om te beseffen dat morele helderheid en oprechtheid onontbeerlijk zijn voor dit soort werk, en om met meer minachting dan ooit tevoren te beseffen hoe in onze tijd consequent zogenaamd eenvoudige mensen, fictief en niet-fictief, bewust en onbewust beledigd en verraden worden door kunstenaars en toeschouwers: het lijkt alsof werkelijk niemand nog in staat is een ander recht in de ogen te kijken. Maar deze man wel; en dit is het prachtigste en sterkste document van werkelijke mensen dat ik ooit heb gezien.

Whether or not this film is fully as great as it might have been, it is one of the finer works in the whole great line of rural art which extends backward through Van Gogh and Brueghel to the Georgics and to the Works and Days. It combines the cold deep-country harshness of Hesiod with a Vergilian tenderness and majesty; and its achievement is wholly of our time, through that reverence for unaltered reality which can be translated into a work of art only through the camera.