Prisma #16

Aan het eind van zijn Dunkirk onderneemt de Engelse cineast Christopher Nolan iets gedurfds. Na twee uur op de rand van onze stoel balanceren – bombardementen en aeronautische acrobatie volgen elkaar razendsnel op – zien we de gevechtspiloot Farrier over het strand zoeven. De scène is de stilte na de storm, als een repos du guerrier, de verdiende detente na de inspanning. Maar de luchtvlucht is verre van de kern van de scène. Die ligt beneden, op het strand, op de reeks huizen die de kust siert. Daar vangen we een glimp op van enkele veluxramen, die zonder twijfel van na 1940 dateren en die Nolan bewust heeft laten staan, als een ostentatieve overtreding op de historische etiquette. Als anachronisme is het vooral het resultaat van Nolans uitgesproken afkeer voor CGI. Zijn film is een totaalervaring, een zodanig complete onderdompeling dat toeschouwers geen ademruimte gegund wordt om hun immersie in vraag te stellen. Nolan zelf is niet geïnteresseerd in de accuraatheid van een historische beschrijving, maar eerder in de accuraatheid van een psychologische ervaring – een bekruiping van de werkelijkheid, die elke millimeter van ons mentale landschap in kaart wil brengen. Maar toch wringt daar het schoentje. Terwijl we Farrier over het strand zien vliegen, stelt de kijker zijn eigen deelname aan de film in vraag. Moeten wij zijn hoogtevrees delen? Zijn doodsangst? Zijn heimwee? Moeten wij daar, tenslotte, bij zijn? Wat biedt Nolan ons behalve een afgietsel van de werkelijkheid, een rit op de achtbaan Dunkirk 1940 – de illusie der aanwezigheid, oorlog degraderend tot een consumeerbaar lustspel? “Een zinnelijke manier van schrijven, waarbij ik alles ruik, proef, en voel”, stelde Brecht ooit, “kan niet automatisch gelijkgesteld worden aan een realistische stijl. Er zijn kunstwerken die zinnelijk geschreven zijn en die niet realistisch zijn, en er zijn realistische kunstwerken, die niet zinnelijk zijn geschreven.” Het veluxraam is uiteindelijk de enige vezel kunst in twee uur spektakel – het laatste stuk realisme te midden van de allesverslindende zinnelijkheid.