ISSUE
11.09.2019
NL Ma vie filmée

Mijn gefilmde leven

Over de cinema van Boris Lehman

ARTICLE
Een ochtend met Boris Lehman
Nina de Vroome, 2019
ARTICLE
Een tweede eeuw voor de cinema
Boris Lehman, 1993
ARTICLE
Waarom Boris Lehman fictiefilms maakt
Boris Lehman, 1995
CONVERSATION
Gesprekken van de hak op de tak met Boris Lehman
Juliette Achard, 2007
ARTICLE
Niet-lof (zou ik vandaag zeggen)
Boris Lehman, 1995
ARTICLE
Jean-Daniel Pollet (overhaaste indrukken)
Boris Lehman, 2004
ARTICLE
Boris Lehman, singulier cineast/cineast van het singuliere
Boris Lehman, 2015
ARTICLE
Tekstuele genetica
Boris Lehman, 2005
ARTICLE
Mijn gefilmde autobiografieën
Boris Lehman, 1999
COMPILATION
Fragmenten uit “Iemand zijn of niets zijn (bekentenissen)”
Boris Lehman, 2011

Geboren in 1944 is Boris Lehman al meer dan vijftig jaar een uitzonderlijk figuur in de Belgische filmcultuur. In zijn autobiografische oeuvre brengt hij zijn eigen leven en dat van de inwoners van zijn stad Brussel in kaart. Alledaagse momenten worden door hem in scène gezet. Hij doet dit met minimale middelen, maar steeds met een doeltreffende mise-en-scène die onmiskenbaar Lehmans signatuur draagt. Zijn personage (vertolkt door hemzelf) dwaalt door de stad, verhuist, zoekt naar werk en probeert zichzelf te definiëren, zoals in de film Tentatives de se décrire (2005), waarin Lehman zijn camera gebruikt als een spiegel om zichzelf beter te kunnen zien. Deze film is tegelijk een zelfportret en een ode aan cinema en maakt deel uit van de zesdelige Babel-reeks, die gezien kan worden als zijn magnum opus. Het eerste deel, Lettre à mes amis restés en Belgique (1991) toont het dagelijks leven van Lehman, die zich voorbereidt op een grote reis naar Mexico, in de voetsporen van Antonin Artaud. Alsof zijn vertrek een bres zal slaan in zijn leven, bezoekt hij als voor de laatste keer zijn vrienden die in België zullen blijven. De ontmoetingen met stad- en landgenoten, zielsverwanten en voorbijgangers geven het beeld van een filmmaker die de mensen rondom hem tracht te vereeuwigen. Een ontmoeting wordt zorgvuldig gecomponeerd en krijgt een cinematografische vorm. Lehman benadrukt in zijn werk dat de notie van een “realiteit” zich het sterkst manifesteert wanneer die realiteit niet slechts wordt geobserveerd, maar filmisch georkestreerd. Boris Lehman zoekt naar een realiteit die hij niet vindt in de werkelijkheid, maar in de cinematografische fictie.

Lehmans films zijn niet los te denken van zijn persoon. Hij maakte bijna vijfhonderd films, die hij altijd persoonlijk voor zijn publiek presenteert. Of het nu in een cinemazaal is of in een huiskamer, steeds bedient hij zelf de filmprojector die zijn werk en zijn wezen doet verschijnen.

Zijn filmpraktijk is zowel middel als doel; de scheiding tussen maken en doormaken vervaagt tot het onduidelijk is waar de verschijning overgaat in het zijn. De verwevenheid tussen de privésfeer en het werk als filmmaker heeft als resultaat dat een ontmoeting met een vriend enerzijds een articulatie van een filmische geste wordt, maar anderzijds ook dat de conversaties over cinema onverwacht intiem aanvoelen. In Mes entretiens filmés wisselt hij van gedachten met bevriende filmmakers zoals Johan van der Keuken, Jean Rouch, Robert Kramer en Henri Storck, maar ook met een dichter, een psychoanalist of een schilder.

De uitwisselingen tussen hem en zijn collega’s resulteerden geregeld in samenwerkingsverbanden. Zo werkte hij met Storck samen aan onder andere Fêtes de Belgique (1970-1971), een reportage in tien luiken over Belgische volksfeesten, en assisteerde hij Chantal Akerman tijdens de draaiperiode van Jeanne Dielman, 23 quai du commerce, 1080 bruxelles (1975).

Net zoals zijn land nooit voltooid is en het Justitiepaleis in het hart van de hoofdstad als een moderne toren van Babel eeuwig in de steigers blijft staan, zo tracht Boris Lehman onvermoeibaar te achterhalen wie hij is, welke relatie hij heeft tot anderen en bovenal tot de cinema in een oeuvre dat zich uitbreidt, dat aan zichzelf refereert en waarvan de voltooiing steeds opnieuw wordt uitgesteld. Zo verzucht hij in Babel: “De onmogelijkheid om deze film te maken, om deze film af te maken. De onmogelijkheid om te leven zonder deze film te maken.”

In de tientallen jaren die zijn films bestrijken, zien we hoe hijzelf veranderingen doormaakt, hoe hij zich als autonome filmmaker handhaaft in de filmcultuur van zijn tijd, maar ook hoe Brussel en België steeds van gedaante veranderen. In de achtergrond van zijn persoonlijke geschiedenis worden we deelgenoot van het tijdsgewricht waarin zijn leven zich afspeelt.

Niet lang na de voltooiing van zijn studies aan de Brusselse filmacademie INSAS richtte hij het productiehuis Dovfilm op, om zijn eigen films te kunnen produceren. Op deze manier kon hij volledige controle houden over de productie en de samenwerking met zijn filmploeg. Daarnaast werkte hij tussen 1965 en 1982 in een rehabilitatiecentrum voor mentaal zieken, waar hij cinema als therapeutisch medium inzette. Ten slotte was hij ook actief als filmcriticus voor filmtijdschriften als Cahiers du Cinéma en Trafic.

Dit dossier geeft een beeld van de filmmaker Boris Lehman door een selectie van teksten te presenteren waarin hij zijn eigen filmpraktijk onder woorden brengt, maar ook zijn licht werpt op die van anderen. Zo spreekt uit zijn tekst over Chantal Akerman een vriendschappelijke genegenheid en maakt hij een persoonlijke nota over het werk van Jean-Daniel Pollet. Daarnaast bevat het dossier enkele teksten die voortkwamen uit ontmoetingen met hem.

Nina de Vroome

Texts

Nina de Vroome, 2019
ARTICLE
11.09.2019
NL FR

“Al vaak heeft Boris Lehman gezegd dat hij zal stoppen met het maken van films. Zo bestaat zijn film uit 2016, Funerailles, l’art de mourir uit oefeningen om te leren sterven, waarbij geen halve maatregelen worden genomen. Zo worden er kleren verbrand, boeken en zelfs zijn eigen films worden niet gespaard. Maar dit is niet de laatste poging, zoals het ook niet de eerste was.”

De films die ik gemaakt heb en die niet bestaan

Boris Lehman, 1993
ARTICLE
13.03.2019
NL FR EN

“Als ik niet film, dan zie ik niets, onthoud ik niets, bomen noch gezichten. Als ik ze film, kan ik ze vergeten. Mijn film is mijn geheugen, een catalogus van feiten en gebaren, een (zeer onvolledige) inventaris van mijn leven.”

Boris Lehman, 1995
ARTICLE
27.02.2019
NL FR EN

“Mijn films zijn als fabels, met de realiteit als decor. Ze ontlenen hun eenvoudige vorm aan het intieme dagboek en ze zijn autobiografisch, aangezien ze erg vaak spreken over een zoektocht naar identiteit en een onderzoek naar afstamming en ik er erg vaak in opduik als onderwerp en als personage.”

om enkele absurditeiten en ook enkele waarheden (en antiwaarheden) rond een bepaald idee van film te ontrafelen

Juliette Achard, 2007
CONVERSATION
11.09.2019
NL FR

“Mijn cinema is een uitdrukking van het verlangen om anderen te zien, te benaderen, te leren kennen. De handeling van het filmen betekent niet hetzelfde als een film maken, beroemd worden en veel geld verdienen. Het is niet eens een uitdrukking van jezelf of van gevoelens en ideeën, gewoon een daad van liefde: het is de liefde bedrijven.”

Boris Lehman, 1995
ARTICLE
11.09.2019
NL FR

“Ik had geschreven “in het leven van Jeanne – Jeanne Dielman – is alles tot in het kleinste detail geregeld”. Ik had eraan kunnen toevoegen “klikt alles mooi in elkaar”. Vandaag zou ik het volgende zeggen over de films van Chantal, over haar teksten: “Alles is tot op de laatste komma uitgeschreven.” Akelige precisie en maniakaal gedrag, doorgetrokken tot in de kaders, de camerabewegingen, de toon, het acteursspel... is dat niet wat de originele en moderne schriftuur van Chantal uitmaakte en ook datgene wat de gemiddelde kijker tegenstond, hongeriger als die was naar vlees en emotie dan naar abstractie en onstoffelijke lichamen?”

Boris Lehman, 2004
ARTICLE
11.09.2019
NL FR

“Dingen (en mensen) filmen die gaan sterven en verdwijnen (of die eeuwig zijn), zelfs het geheugen archiveren (Contretemps, Ceux d’en face) door de herhaling van hetzelfde, door te accumuleren, uit te wissen, te verstrengelen, te weven, dat is de wetenschap en het opgravingstalent van Jean-Daniel, die speelt met zijn beelden als waren het muzieknoten en een soort alfabet bedenkt dat bestaat uit tekens die zowel iets van pictogrammen als van hiërogliefen hebben.”

Boris Lehman, 2015
Geredigeerd door Claire Angelini
ARTICLE
11.09.2019
NL FR

Deze tekst is ontstaan uit een ontmoeting met Boris Lehman en Claire Angelini op 31 augustus 2015. In de loop van een vriendschappelijk onderhoud bespraken ze kwesties van singulariteit, onafhankelijkheid, en kwamen we meer in detail terug op de werkwijze die aan de oorsprong van zijn films ligt. Boris Lehman: “Een film wordt gemaakt op een wandelritme, op een terugdraairitme, want zo kom ik bij mijn onderwerp. (...) En het is pas wanneer de film klaar is, dat alles begint.”

Een tekst voor Valérie Pozner

Boris Lehman, 2005
ARTICLE
11.09.2019
NL FR

“Elk werk is gemaakt uit alle werken die eraan voorafgingen, die het bevat. Ik geloof heel erg in het kannibalisme van de kunst. Geen enkel werk komt uit het niets. Er is iets dat het heeft gevoed, heeft opgewekt. Er zit Bartok in Nino Rota en Tchaikovsky in Chaplin, al dan niet bewust. Dat is waarom ik tegen auteursrechten ben.”

Boris Lehman, 1999
ARTICLE
11.09.2019
NL FR

“Als een regisseur zelf filmt, dat wil zeggen, als hij zelf de camera vasthoudt en toont wat hij ziet, zijn gedachten laat horen, kan hij over het algemeen niet zelf in beeld en op het scherm verschijnen, tenzij hij voor een spiegel staat, maar ik film mezelf vaak bij volmacht, de camera draait zich naar mij. Een dubbele ik dus, achter de camera: auteur en regisseur, en voor de camera: scenarioschrijver en acteur.”

Boris Lehman, 2011
Samengesteld door Nina de Vroome
COMPILATION
06.03.2019
NL FR

“Ik verberg mijn films voor de ogen van iedereen, ongetwijfeld als een soort van grap. Mijn films zijn niet erg zichtbaar, ik doe er niet vrijwillig afstand van, ik transporteer en projecteer ze bijna altijd zelf. Je moet mij bezoeken om mijn films te zien. Vandaar de verwarring die ik gaande houd, tussen mij en mijn films.”

index