“Because I know that time is always time
And place is always and only place”
T.S. Eliot
“Omdat ik weet: tijd is voortdurend tijd
En plaats altijd en alleen maar plaats ...”
T. S. Eliot1
“For many people, ‘engaged’ means ‘political,’ and politics, the art of compromise (which is as it should be – if there is no compromise there is only brute force, of which we’re seeing an example right now) bores me deeply. What interests me is history, and politics interests me only to the degree that it represents the mark history makes on the present. With an obsessive curiosity [...] I keep asking: How do people manage to live in such a world? And that’s where my mania comes from, to see ‘how things are going’ in this place or that.”
Chris Marker in an interview with Film Comment2
“My personal problem is more specific: how to film the ladies of Bissau? Apparently, the magical function of the eye was working against me there. It was in the marketplaces of Bissau and Cape Verde that I could stare at them again with equality: I see her, she saw me, she knows that I see her, she drops me her glance, but just at an angle where it is still possible to act as though it was not addressed to me, and at the end the real glance, straightforward, that lasted a twenty-fourth of a second, the length of a film frame. All women have a built-in grain of indestructibility. And men’s task has always been to make them realize it as late as possible. African men are just as good at this task as others. But after a close look at African women I wouldn’t necessarily bet on the men.”
Excerpt from the voice-over in Sans soleil
“Mijn eigen probleem was iets beperkter: hoe de vrouwen van Bissau filmen? Blijkbaar werkte de magische kracht van het oog daar tegen mij. Het is op de markten van Bissau en Kaapverdië dat ik de gelijkwaardigheid van de blik heb teruggevonden en een reeks gelaatsuitdrukkingen zo nauw verwant aan het verleidingsspel: ik zie haar – ze heeft me gezien – ze weet dat ik haar zie – ze biedt me haar blik aan, maar net schuins genoeg om te doen alsof ze zich niet tot mij richt – en ten slotte een echte blik, recht vooruit, die 1/25 van een seconde duurde, de lengte van een filmbeeld. Alle vrouwen behouden een kleine kern van onverwoestbaarheid, en het werk van mannen is altijd geweest om ervoor te zorgen dat de vrouwen zich daar zo laat mogelijk bewust van worden. Afrikaanse mannen zijn daar net zo bedreven in als anderen, maar door goed naar de Afrikaanse vrouwen te kijken, ben ik er nog niet zo zeker van dat de mannen als overwinnaars uit de strijd zullen komen.”
Fragment van de voice-over uit Sans soleil3
“De essayist fingeert, net als de dichter, één groot oog dat naar zichzelf kijkt. Hij ontwerpt vanop een wankele stelling een fantastisch en altijd ontoereikend bovenaanzicht, maar wordt tegelijk opgeslokt door wat er rondom hem gebeurt. Steeds weer werpt hij zich van die hoge stelling af. Hij tart de zwaartekracht en legt onmogelijkheden naast zich neer in iets als een ‘naïeve luciditeit’, een waakzame onachtzaamheid, een erudiete concentratie bezonken in verstrooiing. Hij biedt koppig en hopeloos weerwerk aan de eindigheid van een enkel mensenbestaan en de oneindigheid van de geest van de geschiedenis, terwijl hij aan beide ook hulde brengt. De fictie die Marker in stelling bracht om het over de werkelijkheid te hebben, had tot doel te verhalen over de ‘vérgevoeligheid’ van mensen, van een in ruimte én tijd uitgestrekte gemeenschap. Een vluchtig oplichtende wereld van schimmen en sporen om te verhalen over bestaande, verloren gegane en mogelijke werelden die op elkaar liggen als boeken in een slordige kamer.”
Hannes Verhoustraete4
- 1T. S. Eliot, ‘Aswoensdag’ in T. S. Eliot, Gedichten. Keuze uit zijn poëzie. Engelse tekst, vertalingen en commentaren, samengesteld door W. Bronzwaer (Amsterdam: Uitgeverij Ambo, 1983), 168-204. Het citaat uit ‘Ash-Wednesday’ (1930) gaat de film vooraf: “Because I know that time is always time / And place is always and only place...”. [vertaling Michel van der Plas]
- 2“Marker Direct: an interview with Chris Marker”, Film Comment, May-June 2003.
- 3Chris Marker, “Zonder zon”, 1983. [Vertaald door Elias Grootaers, Sabzian, 2018]
- 4Hannes Verhoustraete, “Chris Marker, langeafstandsfilmer,” Sabzian, 2018.