26 februari 2024

Right Now, Wrong Then (Hong Sang-soo, 2015)

Die week stond Right Now, Wrong Then van de Koreaanse filmmaker Hong Sang-soo op het programma. Ik hoopte dat Hongs eigenzinnige werkmethode als vertrekpunt kon dienen voor een klasdiscussie over alternatieve vormen van filmmaken en dat zijn onconventionele poëtica de studenten zou prikkelen om ook binnen hun eigen praktijk stilistisch te experimenteren.

Zoals iedere week leidde ik de film in. Aan het einde van de inleiding deed ik echter iets wat ik doorgaans probeer te vermijden wanneer ik voor de klas sta. Ik drukte mijn persoonlijke voorkeur uit door Hong een van mijn favoriete filmmakers te noemen. Mijn achteloze opmerking zou de daaropvolgende kijkervaring grondig beïnvloeden. Plots had het oordeel van de studenten niet alleen betrekking op de auteur, maar ook op mij, alsof ik hen via het scherm een blik in mijn hoofd gunde. Achter iedere zucht leek verveling schuil te gaan en elk oplichtend telefoonscherm werd een teken van afkeuring. Kijkend door de ogen van jonge filmmakers viel me vooral op hoe traag en weerbarstig de film is. Scènes duurden langer dan in mijn herinnering en er gebeurde nog minder dan ik dacht. Ik probeerde de film in gedachten te versnellen en er spanning aan toe te voegen, maar Hong weigerde mee te werken. Ondanks mijn dwingende blik bleef hij halsstarrig vasthouden aan zijn kenmerkende, sobere stijl.

Na een uur wordt het scherm zwart. Terwijl de studenten (opgelucht?) aanstalten maakten om recht te staan, verscheen de titel plots op het scherm en leek de film opnieuw te beginnen. Er werd verward in mijn richting gekeken. Staat de film in loop? Wat ik bewust niet had verteld is dat Right Now, Wrong Then uit twee delen bestaat, waarbij het tweede deel het eerste herneemt met een aantal subtiele en minder subtiele verschillen. Iedereen zakte weer in zijn stoel, op één student na, voor wie het tweede uur er kennelijk te veel aan was. Hij had genoeg gezien. Terwijl zijn stoel dichtklapte, dacht ik bij mezelf dat hij nog niets gezien had.

Right Now, Wrong Then komt tot stand door middel van herhaling, in die zin dat de twee delen pas betekenis krijgen in relatie tot elkaar. Hong maant de kijker aan om gelijkenissen te zoeken en verschillen te verklaren. Waarom verandert de verf in het tweede deel van kleur? Het zijn schijnbaar functionele details waarmee de filmmaker iets lijkt te willen zeggen, maar de richting die ze aanwijzen blijkt steeds een dood spoor te zijn. Betekenis kristalliseert nooit, blijft steeds vloeibaar en glipt je door de vingers. Het gaat Hong immers niet om de afzonderlijke delen, maar wel om de virtuele tussenruimte, die de concrete werelden ver overstijgt door oneindig veel mogelijke werelden op te roepen. Personages in dezelfde situatie nemen andere beslissingen, waardoor dezelfde motieven in steeds andere gedaantes terugkeren. Het resultaat is een obsessief onderzoek naar de relatie tussen toeval en noodzakelijkheid.

Niet alleen in Right Now, Wrong Then, maar ook in de relatie tussen zijn films onderling verheft Hong herhaling tot een structurerend principe. Er wordt wel eens gezegd dat hij steeds dezelfde film maakt, maar dan net iets anders. Ook hier draait het om het verschil dat vanuit de herhaling ontstaat. Als variatie op hetzelfde motief ontleent elke nieuwe film zijn betekenis aan alle films die eraan voorafgingen en beïnvloedt op zijn beurt het oeuvre als geheel. Hoewel de films narratief op zich staan en als dusdanig bekeken en gewaardeerd kunnen worden, krijgen ze een bijzondere dimensie als deel van een geheel. In hun onderlinge verwevenheid wijzen ze op een ruimer project. Hong maakt geen individuele films, hij boetseert aan een oeuvre dat voortdurend in beweging is en waarbij elke toevoeging een nieuw perspectief biedt op het bestaande, maar ook de belofte van een vervolg in zich draagt.

Het maakt Hongs werk tot een verworven smaak die net als koffie of wijn slechts na meerdere ervaringen gewaardeerd kan worden. Ook ik was weinig onder de indruk van mijn eerste ontmoeting met Hong. De fascinatie ontstond pas nadat ik een aantal van zijn films achter de kiezen had. Pas na enige gewenning is elke nieuwe kijkervaring als een andere hamer die dezelfde spijker steeds dieper in je geest slaat.

Ik voelde me niet langer aangesproken door de onverschillige reacties tijdens het nagesprek. Niemand houdt immers van koffie na een eerste slok.